Пестицидтер әсер ететін аймақта тұратын, жасөспірім қыздардың физикалық және жыныстық даму ерекешліктері

Мақта өсіретін аймақта тұратын қыздарды тексеру нәтижесінде, сол сияқты бақылау топтағы қыздармен физикалық және жыныстық жағдайын салыстыра қарастырғанда гинекологиялық және экстрагенитальдық аурулардың жиілігі жоғарылады

Кілт сөздер: репродуктивтік жүйе, жасөспірім - қыздар, жыныстық жетілу кезеңі, пестицидтер.

Әйелдің жасөспірім кезеңіндегі жыныстық жетілуі, осы кезеңде жыныстық жетілу толығымен аяқталып, репродуктивтік жүйе қалыптасады [1,2,3].

Аталған кезеңдегі ерекшеліктер, ағзаның қоршаған ортадағы жағымсыз факторларға сезімталдығы болып табылады. Осыған байланысты, Қазақстан Республикасының Денсаулық жағдайын дамыту «Саламатты Қазақстан 2011-2015жж.» Мемлекеттік Бағдарламасы бірден-бір негізгі бағыты болып табылады, сол сияқты балалар мен денсаулық жағдайын анықтау болып табылады [4].

Қазақстан Республикасы аудандары экологиялық жағымсыз жағдайларға ие, онда патогендік факторлар, ксенобиотиктер, сол сияқты пестицидтер - адам денсаулығына кері әсер етеді.

Соңғы он жыл ішінде, республикамыздың оңтүстігінде мақта ауыл шаруашылығы өндірісін дамытуда тоқыма кластерін - жүзеге асырды. Біз мақта өндірісінің зиянды факторлары, оның ішінде пестицидтер, әйелдердің жыныс мүшесіне және түрлі ағза жүйелеріне теріс әсер ететінін білеміз. [6]

Көптеген ғылыми - зерттеу жұмысына қарамастан, мақа өндірісінің зиынды факторларының аналардың ағзасына тигізер әсерлері және негізгі мәселелері әлі күнге дейін анықталмай отыр, сол сияқты өсіп келе жатқан ұрпақтарға тигізер әсері кең масштабта ашылмаған.

Зерттеу мақсаты - мақта егетін аймақтағы жасөспірім қыздардың жыныстық дамуы және басқа да ағзаларының жетілп-дамуы кезіндегі репродуктивтік даму жағдайын анықтау және ерекшеліктерін зерттеу.

Мақта егетін аудандарда тұратын жасөспірім қыздардың 524-тіне тексеру жүргіздік, оның ішінде (негізгі топтағы) 253 қыздардың репродуктивтік кезеңінде жетілуін зерттедік, яғни мақта өсіретін аймақтағы мақтадан бөлінетін зиянды хлрлы органикалық пестицидтерді анықтадық және осы аталған мақта өсіретін аудандағы (бақылыау тобындағы),271 қыздардың денсаулығынан аурудың ақауы байқалмады.

Зерттеу барысында, мақта өсіретін аймақта тұратын жасөспірім қыздардың денсаулығын әлеуметтік-тұрмыстық және клматографиялық факторлармен салыстырдық.

Қыздардың физикалық денсаулығының дамуын антропометрлік негізгі өлшегі құралы көмегімен тексеру жүргізілді, қыздардың екіншілік жыныстық жетілуін және дамуын бағалау барысында қыздардың етеккір айналымының сипатын анық тадық, жасөспірім қыздардың жатырын және жатыр жұмыртқаларын ультрадыбыстық зерттеу, қыздардың гинекологиялық ауруларын және соматикалық патологиясын талдау. Тексеруден өткен әрбір қызға ауру толтырылды.

Антропометрлік зерртеу нәтижесінде, салыстырмалы топтағы қыздарды зерттеуге алдық, мұндағы қыздардың дене салмағының айырмашылықтары анықталды, яғни тексеруден алынған параметрлері бойынша аталған топтағы қыздардың жыныстық жетілуі кеш. Негізгі топтағы 13 жасар қыздардың максимальды қыздардың дене салмағының көрсеткіші: 6,0 ± 0,4кг құрады, яғни сол уақытта бақылау тобындағы қыздардың дене салмағының жетілуін талдадық, мұндағы жылдық көрсеткіш — 5,3±0,3 кг -ға тең болды.

Негізгі топтағы 17 жасар қыздардың дене салмағы (жылына 4,5±0,3 кг), қыздардың өздерімен жасты қатарластарының дене салмағын салыстырғанда артық салмағы аныталды. Мақта өсіретін аймақтағы бақылау тобындағы қыздардың дене салмағының кемшілігі анықталды, сонымен, тері асты клетчатка майларының бастапқы перифериялық, экстрогендік көздері анықталды, т яғни менахр жасындағы қыздардың өсуі мен дене салмағының белгілері анықталды.

Менахр жасындағы негізгі топтағы — 12,8±0,2 жас аралығындағы қыздардың бақылау тобындағы орташа салмағы 11,9±0,3жыл. Менахр жасындағы жасөспірім қыздардың жалпы денге салмакғы — 46,3 ± 0,6 кг құрады және и 45,6 ± 0,7 кг сәйкес.

Салыстырмалы топтағы қыздардың бойының ұзындғы талдау үрдісі бойынша бақыланды. Негізгі топтағы қыздарды бақылау тобындағы қыздармен салыстырғанда, олардың пубертатнттық даму кезеңдегі көрсеткіші (р < 0,05) төмен көрсеткішке ие болды.

Негізгі топтағы 12- 13 жасар қыздардың дене ұзындығы жылдық өсу көрсеткіші (8±0,6 см ), сонымен бірге бақылау тобындағы қыздардың дене ұзындығының өсуін зерттеу параметрінің, жылдық көрсеткіштері жылына (9,9±0,7 см).Бақылау тобындағы 16 жасар қыздардың бойының ұзындығы белгісіз болып, негізгі топтағы қыздардың дене ұзындығының өсуі жалғасып жатқаны анықталды.

Жыныстық даму кезіндегі екі топтағы қздардың аяқтарының ұзындығы салыстырғанда, негізгі топтағы қыздардың аяқтарының ұзындығы жоғары екені анықталды. Жасөспірім қыздардың дене ұзындығына салыстырмалы талдау жүргізу нәтижесінде, ондағы мақта өсіретін аудандағы қыздардың бойының кіттгі бойлы екені анықталды.

Негізгі топтағы 12 жасар қыздардың көкірек жасушасы шеңбері (р < 0,001), ал бақылау тобындағы 14-17 жас аралығындағы қыздардың көкірек жасушасының шеңберін салыстырмалы талдау жүргізгенде (р < 0,05) көрсетті. Екі топтағы 14 жасар қыздардың көкірек жасушасының шеңберінің өсуі бақылауға алынды.

Пестицидтер өсірілетін аймақтағы жасөспірім қыздардың бөксесінің сыртқы пішімін өлшеу барысында, яғни аталған контигентте пубертанттық дамудың сощы кезеңінде жасөспірім қыздардың жамбас сүйектеріне және жатыр жасуша жұмыртқасына әсер еткен мақта пестицидтері анықталды.

Жасөспірім қыздардың екіншілік жыныс жасушасының дамуын бағалау, салыстырмалы топтағы қыздардың екіншілік жыныс жасушасының қалыпты сақталғаны анық болды. Бақылау тобындағы 14 жасар қыздардың сүт безінің дамуы басталып, олардың 17 жасқа дейін жалғасып, 3,40±0,07 баллды көрсетті (1976жылы Л.Г.Тумилович) әдісі бойынша негізгі топтағы қыздардың сүт беінің дамуы 2,88±0,08 баллды көрсетті.

Негізгі топтағы 12-15 жас аралығындағы жасөспірім қыздардың шаттарындағы түтктердің өсуі басталып, 16 жасында ешқандай айырмашылығы болмай (р > 0,05) көрсетті.

Аталған топтағы қыздардың қолтықастындағы түктердің өсуін негізгі топтағы пубертанттық кезеңдегі қыздармен салыстырғанда түтерінің өсуі (р < 0,05) көрсеткіш бойынша жоғары екені анықталды.

Негізгі топтағы 10—11 жас аралығындағы қыздардың етеккірінің дамуы (0,35±0,08 балл), 12 жас аралығындағы бақылау тобындағы қыздардың менструациялық даму көрсеткіші (3,07±0,21 балл) соңғы жыныстық даму кезеңінде анықталды.

Біздің зерттеуіміз бойынша орта менахре жасындағы қыздарды салыстырмалы зерттеу барысында [1] зерттеуге алынған аймақтағы 13,7±0,1 жастан 11,9±0,3 жас аралығындағы қыздардың денсаулық жағдайының жақсарып, ауру ағымы едәуір төмендегені байқалды, басқа да зерттеу барысында, менархе жасындағы қыздарды соңы жүз жылдық тәжірибе бойынша зерттелді [5].

Негізгі топтағы 17 жастағы қыздардың жыныстық дамуын, негізгі топтағы қыздардың жыныстық дамуымен салыстырғанда 8,92 балл ± 0,4 балл, бақылау тобындағы — 10,33 ± 0,3 баллға тең, яғни қыздардың жыныстық дамуы процесі аяқталады, яғни мақта өсіретін аймақтағы пестицидтердің жасөспірім қыздардың жыныстық дамуына әсер еткен жағдайлары анықталды.

Эхографиялық зерттеу нәтижесінде, жасөспірім қыздардың жыныстық даму кезеңінде, жыныс мүшелерінің ішкі параметрлері анықталды, яғни негізгі топтағы 16 жасқа дейінгі қыздардң жатыры мен жұмыртқа жасушаларының кеңею және ұзындығы, интенсивтік өсуі анықталды.

Сонымен қатар, негізгі топта ғы 17 жасар қыздарды бақылау тобындағы қыздармен салыстырғанда, айырмашлығы едәуір анықталды. Осылайша, негізгі топтағы қыздардың жатыры мен жасуша жұмыртқасының көрсеткіші - 7,98±0,33 см³, сол сияқты бақылау тобындағы — 9,07±0,37 см³ (р<0,05), жатырдың ені — 4,0 ±0,1 см және 4,3±0,1 см, жатыр мойыны - 2,4±0,1 см және 2,7±0,1 см -ге сәйкес келеді. Негізгі топтағы қыздардың гинекологиялық аурудың жиілігі - 14,6 %, бақылау тобындағы — 11,1%.

Екі топтағы қыздардың бірінші орында менструальдық қызметінің бұзылысы байқалды, ал екінші орында - жатырдың қабыну арулары байқалды, ал үшінші орында - етеккірден алдыңғы синдромдар, яғни ауру ағымдары байқалды. Сонымен қатар, негізгі топтағы қыздардың етеккір айналымының бұзылысы анықталып, гиперменструальдық синдромдарға ие болған (33,3 %), бақылау тобындағы ювенилді жастағы қыздардың — жатырынан қан кетулер (56,3 %) байқалды.

Бақылау тобындағы қыздарға қарағанда, негізгі топтағы аменореялар байқалды - 2,7 есеге жиілігі. Мақта өсіретін аймақтағы қыздарда аменорея және гипоменструальдық ауру белгілері байқалды, яғни аталған топтағы қыздарды бақылау тобындағы қыздармен өз құрдас, қатарластарымен салыстырғанда, оларда нейро-эндокриндік процесстері мен орталық жүйке жүйесінің ақаулары анықталды.

Науқастар арасындағы вульвовагинитті қабыну ауруларының үлес салмағы ( негізгі топта - 82,3 %, бақылау тобындағы —90,9 % ).

Аталған топтағы қыздардың зәр шығару жолдарындағы патологиялар - (33,3 %)

анықталды, асқазан ішек жолдары аурулары - (25,0 %), қан аздық (20,8 %), жұқпалы вирустық аурулар (54,2 %).

Зерттеуге алынған қыздардың анамнезі бойынша жатырындағы іріңді аурулардың(12,5 %) және сүзбе сияқты ақ түсті (45,8 %) сілекейлердің, қынаптағы қышу және шаншулар (16,7%) екені байқалды.

Бактериоскопиялық зерттеу нәтижесінде, саңырауқұлақ тәріздес Candida (58,3 %), қынаптан алынған жағындылар гарднерелл (8,3%), кокк таяқшалары (33,3%) құрады.

Жыныстық өмірде тұрған қыздарда, выявлены трихомонадтар - 16,7%. Барлық қыздарға тексеру жүргізілгеннен кейін, этиопатогенетикалық терапия бойынша емдеу жүргізіледі.Негізгі топтағы қыздардың соматикалық анамнез бойынша аурулары 1936,0, ал бақылау тобындағы қыздардың ауру белгісі — 1527,0 көрсетті. Екі топтағы қыздарда әртүрлі балалар жұқпасының ақаулары байқалды. Негізгі топтағы экстрагенитальдық ауруларды негізгі топтағы қыздардың ауруларын салыстырғанда тыныс алу жолдарын (пневмония, созылмалы тонзиллит, бронхит) — 52,0 % және асқазан ішек жолдары (созылмалы гастриттер, гепатиттер, энтероколиттер) — 43,2 % анықталды. Зәр шығару жүйесінің аурулары (циститтер, пиелонефриттер) -6,7 % -ды көрсетті және жүйке ж үйесі — 2,8 % -ды көрсетті.

Бақылау тобындағы жасөспірім қыздардың ауру анамнезі бойынша асқазан ішек жолдары - 31,7%, тыныс алу жолдарының аурулары — 29,2 %, зәр шығару органдары — 5,9 % және жүйке жүйесінің — 2,9 % -ды көрсетті.

Осылайша, зерттеу нәтижесі мақта өсіретін аймақтағы қыздардың жыныстық дамуы мен физикалық дамуы жағынан артта қалуы, сонымен қоса гинекологиялық аурулардың жиілігі мен соматикалық патологиялары анықталды, қыздардың репродуктивтік жүйелерінің дамуы мен репродуктивтік потенциалдардың төмендеуі анықталды. Бұл деген аталған контигенттегі қыздардың топтық тәуекелдігі мен сауықтыру шараларын жүргізу қажет болып табылады.

ӘДЕБИЕТТЕР

1. Бапаева Г.Б. Влияние неблагоприятных факторов фосфорного производства на физическое и половое развитие девочек-подростков: Автореф... дис. канд.мед.наук: 14.00.01. Алматы, 2001. — 25 с.
2. Гуркин Ю.А Детская и подростковая гинекология: Руководство для врачей МИА, 2009 — 696 с.
3. Кульбаева К.Ж. Оздоровление девочек- подростков- условие безопсного материнства//Ешдаіап Journal of Public Health.-2012.-N1.-c.39-41.
4. Указ Презитдента Республики Казахстан от 29 ноября 2010 года. «Об утверждении Государственной Пргораммы развития здравоохранения Республики Казахстан «Саламаты Казахстан» на 2011-2015гг.»//[Электронный ресурс] -Режим доступа. - URL:http://adilet.zan.kz/rus/docs/U 1000001113 (дата обращения: 12.01.2015.)
5. Biro F.M. Greenspa n L.C., Galvez M.P.. Puberty in girls of the 21^st century//J Pediatr Adolesc Gynecol. 2012 Oct;25 ()5 :289-94.
6. Garry V,F . Harkins M ., Lymbiov A., Erikson L., Reproductive outcomes in the women of the Red
7. River Valley of the North I . The spouses of pesticide applicators: pregnanc y loss, age at menarche and exposures to pesticides applicators: pregnancy loss, age at menarche, and exposures to pesticides//J .Toxicol Environ Health A. 2002; 65: 769-86.