Қазақстан Республикасының Президент! Н.А.Назарбаевтың «Қазакстан 2030» стратегиялык батдарла- масының орындалуы, әлеуметтік-экономикалық дамудың түбегейлі және тездетуіне, тылыми-техникалык прогресс, ресурс сақтандыру, экономиканы баскаруды дамыту, біздің еліміздегі жаңа дамушылыктарды көрсетеді. Ауыл шаруашылытын баскарудың түбегейлі кайта қүрылудың принципиалды жаңа көзқарастар ауыл түртындарына медициналык көмекті кажет етеді. Бағдарламада біздің еліміздегі профилактикалык денсаулык сақтаута бағытталған, коршатан ортаны, еңбек жағдайын жаксарту, біздің еліміздің халқының күнделікті өмірдегі дем алысын камтамасыз ету [1,2,3].
Осы масштабты іс-катазда денсаулык сактау орындары мен сапалы медециналык кызмет көрсетудың стратегиялык түбегейлі бағыттардың масштабтары аныкталтан. Бүл реформаның ең басты мәселесі түртылықты халықтың денсаулыты. Республикада Тәуелсіздікті алған кезден бері демографиялық жағдай өзгеріп кетті. 2007 жылдың соңында халықтың саны 15 млн. 800 мың болса осы периодта ол 1,6 млн. адамта өсті, ал ауыл түртындарының саны жалпы республика бойынша 44,4 % қүрады. Сонымен бірге еңбекке жарамды жасындағы азаматтар саны көбейді, олардың басым бөлігі ауылшаруашылык өндірісінде кызмет етуде. Бүл әлеуметтік қажеттіктер мәселесін камтамасы ету, соның бірі болып - казіргі заман медициналык көмек көрсетуде жоғары квалификациялы кажеттіліктер болып табылады.
Осытан орай Қазакстан Республикасының Денсаулык министірлігі баска министірліктермен бірлесе, жергілікті әкімшілік, денсаулык сактау орындары мен органдары, ауылшаруашылык жүмысшыларына еңбек етудің жағымды кеңістігін калыптастыруда, дем алу және денсаулык сактау, денсаулык сактаудың материалды - техникалык базасы мен жергілкті халыктың медициналык кызмет ету мен денсаулытын сақтау карастырылған. Қазіргі уакытта ауыл түртындары : облыстык, орталыктык аудандык, ауыл және аудандык емханаларда, ауылдык амбулатория және фельдшерлі-акушерлік пунктерде денсаулык сактау орындарынан кең медициналык - профилактикалык жүйесінен көмек алуда. Бүл орындарда 40 % - жуык фондтар іске косылған. Қазіргі кезге дейін ауылдык денсаулык сактауда медециналык көмек көрсетудің үш деңгейлі жүйесі іс-әрекет етеді: 1 - ші, ол ауылдык емхана участкісі, 2 - ші аудандык медициналык орында, 3 - ші облыстык және Республикалык арнайы орындарда. Сонымен бірге, ауыл түртындарына медициналык көмекті облыстык диспансерлер: тері аурулары, психоневрологиялык аурулар, туберкулезке карсы орындар, онкологиялык, эндокринологиялык диспансерлер кызмет етуде. Біракта негізгі күшті аудандык медициналык орталыктар алып отыр. Олардың үлесіне ауылдык халыктың 55 % халкына стационарлык көмек көрсету; шамамен халыктың 20 % облыстык және республикалык 3 - деңгейлі медициналык орталыктар көмек көрсетуде.
Ауылдык жерлерде орналаскан медициналык орталыктардың үлесіне, 1A станционарлык көмек және 1/3 амбулаторлык дәрігерлік көмек ауылда түратын түртындарта көмек көрсетуде. Жылдан жылға ауыл түртындарына амбулаторлы-поликлиникалык көмектін сапасын көтеру көлемі үлтайтуда. Соңғы 5 жыл ішінде ауыл түртындарының дәрігерге көмек сүрауы 6,8 ден 7,9 есе үлтайтан. Қазіргі заман орталык аудандык емханалар мен амбулаторлы-клиникалык орындардын күрылысы, олардың казіргі замандык жоғары диагностикалык және емдік аппаратуралармен, квалификациялантан дәрігер кадрлары медициналык кызмет көрсетудің түрлерінің дамуына жағдай жасауда. Орталык аудандык консультативтік поликлиникаларда 14-20, ал кейбіреулерінде 24 дәрігер мамандардың кабылдап алуы жүргізілуде.
2000 жылмен салыстыртанда Республикадағы амбулаторлы-поликлиникалык орындарда жоспарлы куаттылык 4,5 % есес және 767,5 мың сменалык келулерді күрады, ал ауылдык аймактарда - 3,7 % және 362,4 мың күрады. Біракта казір амбулаторлы-клиникалык орындарда материалды-техникалык базалар казіргі заман талаптарына жауап бере алмайды. Норматив бойынша сменаға катысу халыктың 10000 мүесі 179,2 тең, соның ішінде ауылдык жерде түратындар 142,3. Соңғы он жылда Республикада денсаулык сактау органдарының негізгі мәселесі болып - ауыл түртындарына амбулаторлы-поликлиникалык көмек көрсетуді интенсивті үлтайту болып табылады. Қалаларды алтын болсак, онда аймактык дәрігер орташа есеппен 1679 ересее адамдарды, ал педиатр - 792 балаларға кызмет көрсетеді, поликлиникадан онша үлкен емес кашыктыкта түратын оның көптегенарнайы бөлмелері, профилактикалык жүмысты кеңейту, пайда болтан аурудың таралуының басынан ертедегі алдын алу, рецевидтер мен аурудың ары карай катерленуін, ауруларды, кала түртындарының уакытша жүмыска жарамсыздытына алып келетін аурулар, бәріненде үйымдастырылтан формдардың дәлдігіне байланысты, өндірістік тәрбие деңгейі, квалификациялык дәрігерлергебайланысты .
Ауылдык аймақта, амдулаторлы-поликлиникалык кызмет және оның аймактык дәрігерлік участогы - бірнеше жылдардан бері өте әлсіз болып келді, оны жаксарты мен дамытуда энергиялык алдын алулар кажетті еді. Ауыл түртындарының амбулаторлы дәрігерлік көмекке келушілердің факторлары зерттелді. Көптеген шет ел және отандык аворлардың талымдардың әдеби әліметтері. Олардың ішіндегі ең бастысы болып - ара кашыктык: ауылдык жерлердегі ара кашыктыктың алыстыты дәрігерлік орталыктардың 10 км орналасуы шамамен 3 есе. Сонымен біге ауылдык түртындарта амбулаторлык дәрігерлік көмекпен камтамасыз ету онсыз мүмкін емес. Ауылдык түртындарта медициналык көмк көрсетудің әдістемелік-үйымдастыру және консультативті ролі, сонымен бірге комплексі профилактик алык және санитарлы-шипалы жүмыстар, орталык аудандык емханаларында танымал. Қазіргі уакытта аудандык емханаларда шамамен жартылай: республикада хирургиялык және педиатрлык орындар, 45 % гинекологиялык, оториноларингологиялык, акушерлік және неврологиялык, 1/3 офтальмологиялык колта алынтан.
Соңғы он жыл шінде орталық аудандық емханалар коппрофильді арнайы орындар, түрғылықты халықтың денсаулығына өз әсерін тигізуде. Мәдени және әлеуметтік жағдайдың жақсаруы, еңбек ету жағдайы, ауылдық түрғындардың денсаулығы жақсаруы, профессионалды жэне инфекционды ауру деңгейі төмендеген. Әсіресе көңіл аурулардың ауруын уацытында анықтауға бағытталған. Осы мацсатпен элеуметтік қатер жоғары ауруларды, топтарды диспансерлік бацылау эдістемелік нүсқаулар , соның ішінде тыныс алу жүйесі аурулары жэне жүрек-тамыр жүйесі, туберкулез жэне қатерлі ісіктер, ЛОР органдары аурулары жэне ортафальмологиялық патологиялар.
Ауыл түрғындарына жоғары квалификациялық жэне арнайы көмекті қазіргі заманға лайық қүрал- жабдықтар мен аппаратуралармен жабдықталған облыстық медициналық орталықтар көмек көрсетуде. Олардың базасында жоғары медициналық оқу орындарының клиникалары орналастырылған, олар онда қиын лабораториялық жэне инструменталды зерттеу жүмыстарын жүргізуге мүкіндік береді, қиын патологиялы аурулардың емделуіне бағытталған. Ауылдық денсаулық сақтаудың мэселелері кадрлы саясатпен анықталады. Ауылдық жерлердегі емдеу-профилактикалық орталықтар жыл сайын 1,5 мың. дэрігерлерді жіберіп отырады. Республикада санэпидқызметі ауыл түрғындарының ауылдық пунктердің санитарлы-гигиеналық жағдайының жақсаруы, республиканың ауыл шаруашылық жүмысшыларыныңеңбек ету жағдайларын жацсартуға бағытталған. Санэпидқызмет орталықтары еңбек ету жағдаы мен өмірін систематикалық комплекстері мен сауда саттық объектілерін тексерулер жүргізуде. Әсіресе ерекше көңіл ауыл шаруашылық өнімдерін қорғаудағы пестицидтер мен химиялық заттарды бақылауда ерекше көңіл бөлінуде. Бірақта ауылдық медико- саитарлық орталықтардың одан басқа да көптеген шешілмеген мэселелері бар.
Отандық жэне шет елдік көптеген ғалымдардың зерттеу жүмыстары денсаулықтың көптеген көрсеткіштері қоршаған айналаға байланыстығын көрсетті, ауыз су, халықтың шаруашылық керектігі мен ауыз суға пайдаланып отырған су. Жоғарыда айтылғандарға байланысты соңғы он жыл ішінде негізгі көңіл, ғалымдар мен денсаулық сақтау органдары қызметкерлерінің, Республиканың Оңтүстік Қазақстан облысының мақта өндіретін аудандарының халқының денсаулығының сапасы мэселелері алаңдатып отыр. Біздің елдің жне ТМД елдерінің алдыңғы қатарлы ғалымдары қорашағн ортаның ластануы түрлі топтағы халықтың денсаулығына эсері туралы танымдық іс-қағаздарында куэландырылған. Алынған ғылыми нэтижелер, республиканың ауылдық түрғындарына элеуметтік жэне экономикалық өмір жағдайы денсаулыққа өз эсерін тигізетінін көрсетеді.
Адамдардың қоршаған ортадағы пайдаланушылық іс-эрекеті, ауылдық жерлердегі жер, ауылдық шаруашылықтағы пайдадан тыс өнім алу мақсатында берілетін минералды тыңайтқыштар жердің жоғарғы деңгейдегі минерализация жэне су көздерінің пестицидтермен ластануына алып келді.Осындай аймақтардың бірі болып Оңтүстік Қазацстан облысындағы мақталы аудандар болып табылады. Жер су ресурстарын дүрыс пайдаланбау, мақталы аудандардың экологиялық қауіпті аймақтарға айналдыруда. Соңғы он жыл ішінде мақталы алқаптарындағы ауыл түрғындарының денсаулық көрсеткішіне негативті тендециялы көрсеткіші байқалуда. Ауылдық пункттердегі ауыз су бактериологиялық ластануы бойынша 80-100 % «Ауыз су» ГОСТ- ына сэйкес келмейді. Ауылдық аймақтардағы суды пайдалану деңгейі ете темен күніне небары 15-20 литр қүрайды. Ауылдық аймақтардағы демографиялық керсеткіштерді зерттеу, халықтың санының оралмандар жэне халықтың туылуының жоғарғы деңгейі керсетілуде. Сонымен бірге жаңа туған нэрестелер елімі жиі кездесуде, олардың негізгі себебі болып туа пайда болған жүрек талмасы мен перинаталды патология болып табылады.
Ауылдық аймақтардағы халықтың денсаулығына эсер етуші бірінші кезекте ауылдағы демографиялық жағдайына элеуметтік - экономикалық езгеру, халықтың элеуметтік жетіспеушілігі, дүрыс тамақтанбау, халықтың дүрыс демалмауы мен жағымсыз жағдайда үмыс жасауы ауыл түрғындарының денсаулығының керсеткіші. Жоғарыда керсетілген факторлар мен мэселелер ауыл түрғындарының жалпы қоғамдағы еміріне қауп туғызуда.
ӘДЕБИЕТТЕР
- Ахмедов Н.К. Влияние фосфорорганических пестицидов на состояние микроциркуляторного русло и тканевых структур внутренних органов. Российские морфологические ведомости. - Москва, 1986: - №7-8. -С 69-72.
- Баранов А.А. Охрана материнства и детства на современном этапе: проблемы и пути их решения. // Советские здравоохранения - Москва 1989. №3 -С. 3-6.
- Hagmor J. Bellande T. Bioegical effects of chemical factory with exposure // Urinary mutagen city and theater. P. 3903-3904.