Дүниежүзшк денсаулық сақтау уйымының (ДДҮ) соңғы мәлiметтер бойынша Жер шарының 1,8 млрд турғынында темір тапшылық анемиясы (TTA) анықталады екен. Әлемнщ дамушы елдерiнде, әсресе Африка және Оңтүсгік-Шығыс Азия халықтарында қурсақ көтеретін жастағы әйелдердің 50 %-да анемия табылса, әлеуметтік жағдайы дамыған елдерде - АҚШ, Еуропада ол 7-12% қурайды. Қурсак көтеретін жастағы әйелдер TTA дамуына басым көп жағдайда созылмалы қан жоғалтулар алып келеді, сонымен қатар оның дамуына дурыс емес тамақтау, жиі бала босану және қоғамның әлеуметтік-экономикалық факторлар да себеп бола алады. ДДҮ сарапшылырының мәліметі бойынша темір тапшылығы физикалық және танымдық дамуды тежейді, ой-өрісті шектейді, іш өтудің ауыр жүруіне және жедел респираторылық инфекциялардың тез жуқтырып, асқынулардың пайда болуына, әйелдердің аз салмақгы балаларды туына алып келеді. Сондықтан қурсақ көтеретін жастағы әйелдерда TTA алдын алу - халыққа медциналық қызмет көрсетідің өзекті мәселесі. Темір тапшылығының клиникасында классикалық анемияның негізгі циркуляторлық-гипоксиялық синдромы және эпителиалдық, диспепсиялық, астено-вегетативтік, инфекцияға сезімталдық синдромдарды біріктіретін сидеропениялық синдромы байқалады. Бірац осы аталған синдромдар науқастарда біркелкі таралмаған.
Мақсаты. Оңтүстік Қазақстан облысының Ордабасы ауданында туратын қурсақ көтеретін жастағы әйелдер арасында анықталатын анемияның клиникалық белгілерінің жиілігіне талдау жасау.
Материалдар жэне эдістер. Жумыста Оңтүстік Қазақстан облысының Ордабасы ауданық емханасында есепте туратын қурсақ көтеретін жастағы әйелдердің амбулаторлық ауру тарихтары қолданылды. Кездейсоқ сурыптау бойынша 20-49 жас аралығындағы 300 әйелдің амбулаторлық ауру тарихтары іріктелініп алынды. Әйелдерге келесі зерттеулер жүргізілді: жалпы қарау, жалпы қан талдауы (гемоглобин деңгейі, эритроциттер мен лейкоциттер саны, эритроциттердің туңу жылдамдығы (ЭTЖ)), жалпы зәр талдауы, биохимиялық талдауы, сарысулы темірді анықтау. Анемия табылған әйелдер темір тапшылығының белгілері және негізгі себептері көрсетілген арнамалы сурацнамаға жауап берді. Гемоглобин деңгейіне тәуелді анықталған анемиялар ДДҮ усынысы бойынша 3 дәрежеге бөлініп қаралды: жеңіл (90-119 г/л), орташа (70-89 г/л) және ауыр (69 г/л және одан темен). Tемір тапшылы анемиясын қан сарысуындағы темір (CT) деңгейі 10,5 мкмоль/л-ден темен болған жағдайда қойылды. Анемияның тегін анықтау үшін науқастарға асқазан-ішек жолдарының эндоскопиялық, ультрадыбыстық зерттеулері, гинеколог қарауы жүргізілді, қажет жағдайда проктолог, гематолог кенесіне облыстық клиникалық ауруханаға жіберілді.
Нэтижелер жэне талқылаулар. Жумыстың нәтижелерін талдау барысында қурсақ кетеретін жастағы әйелдердің 108 (36 %) темір тапшылы анемия анықталды. Анемияның 1 дәрежесі - 97 (89,8 %), 2 дәрежесі - 8 (7,4 %) және 3 дәрежесі - 3 (2,8 %) әйелде кездесті. Клиникалық қарау, емірлік тарихы және зертханалық мәліметтер бойынша ешқандай патология табылмаған 57 әйелдерді «дені сау» тобына жатқызылды. 1 кестеде керсетілгендей қурсақ кетеретін жастағы әйелдерде циркуляторлық-гипоксиялық синдромы «дені сау» тобымен салыстырғанда анемияның дәрежесіне сәйкес шын жиі кездесті (p<0,05). Сейтіп, физикалық күштемеде ентігу сау әйелдерге қарағанда TTA 1 дәрежесінде 6,4 есе және ^А 2, 3 дәрежесінде 10 есе жиі табылды. Tері мен сілемей қабаттардың бозаруы «дені сауларда» 1,7 % кездессе, ^А 1 дәрежесінде -52,6 %, ^А 2, 3 дәрежесінде - 90,0 % жағдайда анықталды. Гипотония «дені сау» тобымен салыстырғанда ^А 1 дәрежесінде 3,5 есе және 'ПА. 2, 3 дәрежесінде 5 есе жиі кездесті (p<0,05).
Tемір тапшылығының белгілері «дені сау» әйелдерге қарағанда анемиясы барларда жоғары жиілікпен кездесті. Эпителиалдық синдромның жиілігі сидеропенияның дәрежесіне сәйкес пропорционалды артып отырды. Яғни тырнақтың сынғыштығы мен келденен сызықталуы «дені сау» тобында 14,0% жағдайда кездессе, ГГА 1 дәрежесінде 43,3 % және 2,3 дәрежесінде 54,5 %-ға жеткен, ал шаштың сынғыштығы мен түсуі 12,3 %, 35,1 % және 36,4% сәйкес анықталды. Дәл осындай дәм мен иіс сезудің бұрмалануында да байқалады. Эпителиалдық синдромның 3-4 және одан кеп белгілері «дені сауларда» 3,5% кездессе, ПА-да 48,1 % анықталды.
1 кесте - Қүрсақ көтеретін жастағы әйелдерде анықталатын анемияның клиникалық белгілерінің жиілігі (%)
Дәл осындай жағдай диспепсиялық синдромда да байқалды. Тәбеттің төмендеуі «дені сауларда» - 3,5 %, ТТА 1 дәрежесінде - 23,7 % және ТТА 2, 3 дәрежесінде - 63,6 % табылды. Тез шаршағыштық, жүмысқа қабілеттіктің төмендеуі, ашушаңдық, мазасыз үйқы, жаттың төмендеуі сияқты астено-вегетативтік синдромы «дені сауларда» кездесуіне қарамастан ТАА бар әйелдерде шын жоғары болды (p<0,05). Сонымен қатар қүрсақ көтеретін жастағы әйелдер астено-вегетативтік бүзылыстар айқын және қүрамалы (3 және одан көп белгілердің қосарлануы) түрде кездесті. Респираторлық жүқпа аурулардың жылына 3-4 және одан жиі жүғуы «дені сауларда» қарағанда ТТА 1 дәрежесінде 6 есе, ТТА 2, 3 дәрежесінде 7 есе жиі анықталды (p<0,05).
Қорытынды. Оңтүстік Қазақстан облысының Ордабасы ауданында түратын қүрсақ көтеретін жастағы әйелдер арасында темір тапшылы анемия 36 % жағдайда анықталды. «Дені сау» тобымен салыстырғанда анемияның дәрежесіне сәйкес циркуляторлық-гипоксиялық және сидеропениялық синдромдардың белгілері (74,4 % және 48,1 % сәйкес) жиі табылды (p<0,05).
ӘДЕБИЕТТЕР
- Байжанова К.Т. Анемиялардың ажыратпалы диагнозы және емі, Шымкент, 2005, 124 б.
- Воробьев П.А. Анемический синдром в клинической практике; M.: Медицина, 2004, 168 б.
- Ковалева Л. Железодефицитная анемия //Врач, 2002, №12, С. 6-10.
- Левина А.А., Цветаева Н.В., Колошейнова Т.И. Клинические, биохимические и социальные аспекты железодефицитной анемии // Гематол. и трансфузиол, 2001,№ 3, С.51-55.
|
Белгілері |
Дені сау (n=57) |
Анемия |
|
|
1 дәр. (n=97) |
2,3дәр. n=11) |
||
|
Циркуляторлық-гипоксиялық синдром: Жалпы әлсіздік |
5,2 |
67,0* |
81,8* |
|
Бас айналу |
1,7 |
37,1* |
63,6* |
|
Бас ауру |
8,8 |
35,1* |
45,5* |
|
Физикалық күштемеде ентігу |
3,5 |
22,7* |
36,4* |
|
Кеуде сарайының сол жақ бөлігіндегі ауырсыну |
1,7 |
13,4* |
27,3* |
|
Жүрек қағу Тері мен сілемей қабаттардың бозаруы |
5,2 |
8,2 |
27,3 |
|
Гипотония |
1,7 |
52,6* |
90,9* |
|
Функционалды систолалық шу |
12,2 |
43,3* |
63,6* |
|
3,5 |
22,7* |
45,5* |
|
|
Эпителиалдық синдром: Терінің қүрғауы |
3,5 |
14,4* |
36,4* |
|
Тырнақтардың сынғыштығы және көлденен сызықталуы |
5,2 |
43,3* |
54,5* |
|
Койлонихи Шаштың сынғыштығы және түсуі |
- |
1,0 |
18,2* |
|
Дәмнің бүрмалануы (кесек жеу) |
12,3 |
35,1* |
36,4* |
|
Иіс сезудің бүрмалануы |
3,5 |
22,7* |
45,5* |
|
1,7 |
26,2* |
36,4 |
|
|
Диспепсиялық синдром: Тәбеттің төмендеуі |
3,5 |
23,7* |
63,6* |
|
Жүрек айну |
- |
7,2 |
36,4 |
|
Ауамен кекіру |
1,7 |
22,7* |
36,4* |
|
Асқазан түсының ауырсынуы |
1,7 |
23,7* |
45,5* |
|
Тамақтан кейін «тез тою» сезімі |
- |
7,2 |
27,3 |
|
Астено-вегетативтік синдром: Тез шаршағыштық |
10,5 |
36,1* |
63,6* |
|
Жүмысқа қабілеттігінің төмендеуі |
8,8 |
43,3* |
72,7* |
|
Ашушаңдық |
12,3 |
50,5* |
36,4* |
|
Мазасыз үйқы |
3,5 |
12,4* |
36,4* |
|
Жаттың, назардың төмендеуі |
12,3 |
20,6* |
45,5* |
|
Инфекцияға сезімталдық синдромы: Респираторлық жұқпа аурулардың жылына 3-4 және одан жиі жұғуы |
3,5 |
20,6 |
27,3 |
Ескертпе - * - дені сау тобымен салыстырғанда айғақтық көрсеткіші
- Тарасова И.С., Чернов В.М., Румянцев А.Г. Профилактика дефицита железа - актуальная проблема здравоохранения всех стран мира //Гематол. и трансфузиол., 2009, № 2, С.31-39.
- Циммерман Я.С., Бабушкина Г.Д. Анемии. Вопросы этиологии, патогенеза, клиники, классификации, диагностика и дифференциального лечения. Перьм: ПГМА, 2004,125 с.
- World Health Organization. Iron deficiency anemia: assessment, prevention and control. A guide for programme managers. Geneva, 2001 (WHO/NHD/01.3).
- Weiss G., Goodnough L.T. Anemia// N. Engl. J. Med.,2005, Vol.352, P.1011-1023.У