Қазіргі уақытта қоғамның қажеттілігіне сай білім беру жүйесіне жəне оқыту əдісіне енгізілген өзгерістер нəтижесінде технологияның маңызы зор. Модельдеу — табиғатты түсінудің тиімді жолы.
«Физика» сөзінің жəне бір мағынасы — ол табиғат процестерінің моделі, яғни қандайда бір зерттеу нысанын оқып-үйрену барысында, алдыңғы зерттеу нысанын алмастыратын басқа зерттеу нысанын қолдану. Зерттеу нысандарының сипаттамаларын біліп алу немесе анықтап алу үшін, басқаруды жақсарту немесе нұсқа жөнінде сəйкес болжамды тексеру үшін, жаңадан құрастырылатын нысандарды жасау тəсілдерін тиімді ету үшін модельдерді зерттеу нəтижесін пайдалану əдістерінің жиыны.
Кредиттік технология формасы бойынша оқып үйрену дəстүрлі оқу жүйесіне қарағанда толықтай қысқартылған. Негізгі ақпарат алу əдісі біржақты коммуникация бойынша жүреді: оқытушы білімді өңдейді, ал білім алушы жүзеге асырады. Негізгі үйрену көзі — педагог тəжірибесі. Ал, кейде екі жақты коммуникация да болады (1-сур.):
Осы əдіспен оқып үйренудің негізгі кемшіліктері
- Дəріс уақытында білім алушының пассивті болуы, оның функциясы — тыңдау ғана. Америкалық зерттеушілер Р. Карникау жəне Ф. Макэлроу: адам оқыған нəрсенің 10%-ын, 20% — тыңдағанын, 30% — көзбен көргенін, 50% — көріп жəне естігенін, 80% — өзі не айтса сол, ал 90% — практика барысында есте сақталады деп сендіреді.
- Біржақты коммуникацияны тек ақпарат аз кезінде ғана, яғни лектордың айтуынан, басқа əдіспен ала алмайтын кезде іске асады.
Осы кедергілерден шығу үшін біз көпжақты коммуникация ұйымын құру керек. Көпжақты коммуникация формасын ұйымдастырған кезде дəстүрлі оқу формасынан келесі артықшылықтарға жететін болады:
- барлық қатысушылардың белсенділігі;
- тепе-теңдік;
- басқару мен бақылаудың репресcивті болмауы;
- білім алушының білімін оқу процесіне енгізу.
Бірақ оқу процесін бұлай ұйымдастырғанда мынадай мəселелер туындайды:
- Оқыту барысында білім алушыға əлеуметтік пайдалы білімді, мінез-құлық сипаттарын жəне сапасын қарым-қатынасты, тəртіп тəжірибесін өндіруде жеке тұлға өмірімен іс-əрекетін даму динамикасының ерекшеліктерін əр түрлі оқыту технологиясының спецификасын жəне жеке тұлғаның, қоғамның жəне мемлекеттің қажеттілігін ескеру.
- Тұлғаны емес, оның даму процесін басқару. Бұл мəселелерді шешу үшін:
- біріншіден, орташаланған педагогикалық əсердің тəсілдерін қолдану, педагогикалық əдісті тиімді пайдалану;
- екіншіден, диалогтық қарым-қатынас əдістерін қолдану, шындықты бірігіп шығару жолын іздеу;
- үшіншіден, мультимедиалық оқыту əдістерін қолдану.
Оқу-тəрбие үрдісіне теориялық, іс-тəжірибелік талдаулар, оның тарихына пайымдаулар, ғалымдардың ойлары, əдіскер, тəжірибелі мамандардың пікірлері, озық, тиімді, оңтайлы ықпалдар, нəтижелер келесі тұжырымдама жасауға жеткізеді:
- оқытудың техникалық құралдары — пассивті оқыту құралдары;
- компьютерлік технологиялар — активті оқыту құралдары;
- мультимедиалық технологиялар — интерактивті оқыту құралдары.
Пассивті оқытудың техникалық құралдары алдын ала даярланған, бағдарламаға, күнтізбелік тақырыптық жоспарға тікелей қатысты, мазмұны сай келетін, мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты, ұлттық бірыңғай тесті, мемлекеттікаралық бақылауға сəйкес мазмұндағы оқу- ақпараттық материалдарды оқытушы ұсынуға мүмкіндік беретін оқыту құралдары.
Активті оқытудың техникалық құралдары алдын ала даярланған оқу материалдарын кері байланысқа, сұрақ-жауаптарға, бағдарламаға қатысты өзі ізденіп жауап беру, ойластыру, жауаптарын байқаудан өткізу — шəкірттің белсенділігімен жүзеге асырылатын оқыту құралдары.
Интерактивті оқытудың техникалық құралдары — шəкірттерге нақты оқу материалдарын ұсынып, ақпаратты өңдей, талдай, саралай білуге ұмтылыстары жəне берілген жауаптың негізінде өзі оқу материалдарын толықтырады, жеткілікті, тіпті ойдағыдай деңгейге сай мазмұнын құрылымдайды [1].
Біз мультимедиалық оқу əдісімен физикалық процестерді компьютер көмегімен модельдеуді ұсынамыз.
«Мультимедиа» термині бірінші рет 1965 ж. пайда болып, 70-жж. əр түрлі формадағы көріністер жəне ақпараттар, театрлық шоу ретінде, мысалы: слайдтар, кино, бейнетаспалар, аудиофрагменттер, жарық эффектілер жəне жанды дауысты музыкаларды көрсету үшін белсенді қолданды.
Оқу процесінде əр түрлі пəнге оқып үйренетін жəне алған білімін тексеруге тестілік программалар пайдаланылып жүр.
Мультимедиалық технологиялар білім алушылардың болашақ мамандығына қызығушылығын арттырып қана қоймай жəне де пəн бойынша үлкен жетістіктерге жетуде. Көптеген білім алушылар ақпаратты көру арқылы жақсы қабылдайды. Бұл программалар ізденіс пен тəжірибе, озық технологиялар мен инновациялар толықтырып қарқынды оқытуға көмектеседі. Соңғы жылдары əдістемеге енгізілген эксперименттерді компьютер арқылы модельдеудің де, студенттердің эксперименттерді қолдарымен жасағанындай болмаса да, аспапты танып-білуіне, оның қолданылу деңгейін біліп жұмыс істеуінің маңызы зор болып отыр. Пассивті бақылаушы болып емес, активті қатысып жəне де өзінің мүмкіндігін бағалай алады.
Мультимедиалық технологиялар — бейнелік жəне аудио тиімді əр түрлі мультибағдарламалық мүмкіндіктерді интерактивті програмалық жабдықтармен орындай алатын электрондық құжаттарды көрсету тəсілі:
- жаңа материалды түсіндіру барысында демонстрациялық тəжірибелерді көрсетуге болады. Осындай демонстрациялар өте көрнекі жəне білім алушылардың тақырыпты түсінуіне ғылыми дүниетанымының оянуын жақсартады да, олардың пəнге деген қызығушылығын тудырады. Демонстрациялардың кəдімгі бейне — оқу фильмдерден артықшылығы, мұғалім бағдарламаның параметрлерін өзгерте отырып, оқушылардың «Егер былай болса, қалай болады?» деген сұрағына «Ал ендеше көрейік...» деп жауап бере алады;
- бағдарламаны физикалық практикум ретінде қолдануға болады. Бұл жағдайда əрбір білім алушы зертханалық жұмысты жеке, өз бетімен орындайды. Осындай зертханалық практикумдарға оқушылар алдын ала теориялық дайындықпен келуі, олардың эксперименттік қондырғылармен саналы түрде жұмыс істеуіне жəне олардың пəнді тереңірек түсінуіне əсерін тигізеді [2];
- бұл бағдарламаны эксперименттік бейне-мультимедиалық есептер құрастыруға да пайдалануға болады;
- осы бағдарламаның негізінде жобалар мен зерттеу жұмыстарын жүргізуге болады;
- дайын бағдарламаны пайдаланып, білім алушылар білімін тексеретін тест сұрақтарын көрнекі түрде оқушылардың ғылыми дүниетанымын тудыратындай етіп дайындауға болады [3].
Біз өзіміз құрған физика бөлімдерінен тұратын электронды оқу құралын ұсынамыз. Бұл басылымда əр бөлім бойынша қысқаша теориялық мəліметтермен танысып, физикалық эксперименттерді (демонстрациялық тəжірибелерді, практикалық жұмыстарды) білім алушылар өз беттерінше орындай алады. Практикалық жұмыстар физикалық шамаларды өлшеуге, физикалық тəжірибелерді орындауға, өздерінің бақылауларына дұрыс қорытынды жасауға үйретеді. Ол жерде əр жұмысты орындауға əдістемелік нұсқаулар мен сұрақтар дайындалған. Сонымен қатар өзін- өзі тексеруге, яғни теориялық алған білімдерін тестілеу, практикалық жұмыстардың орындалу барысына жұмысты қорғауға арналған сұрақтар бар. Бұл білім алушылардың іскерлік дағдыларын калыптастырып, шығармашылық қабілетін дамытуға көмектеседі.
Бұл басылым C# бағдарламасымен Microsoft Visual Studio 2010 ортасында құрылды. Төменде (2-сур.) электронды оқу басылымының негізгі беті көрсетілген, ол бірнеше ұяшықтан тұрады (теория, практикалық жұмыс, тестер, бағдарлама нұсқауы).
Практикалық жұмысты орындау үшін білім алушы «Практикалық жұмыстар» деген ұяшықты ашады. Ашылған беттегі бөлімдер ішінен мына тақырыпты таңдайды «Электрлік тербелмелі контурдағы өшетін тербелістер».
Практикалық жұмыстың орындалу барысы 3-суретте көрсетілген, ол кесте жəне графиктен тұрады.
Осы шыққан дайындық кестесіне білім алушы берілген мəндерді қойып, «Есептеу» деген түймешені басады. Осыдан кейін толтырылған кестелері жəне есептеу деректері бар терезе пайда болады. «Электрлік тербелмелі контурдағы өшетін тербелістер» тақырыбына берілген барлық есептеулер 4-суретте көрсетілген.
Білім алушы алынған мəндерден график құра алады. Осы графиктен электр тоғының берілген мəнінде өшетін тербелістің қалай жүретінін көре алады.
Физика пəнін өткенде мультимедиалық технологияларды қолданудың мынадай артықшылықтары болады: компьютерді көрсетілімдік құрал ретінде қолдану білім алушылардың қызығушылығын арттырады, компьютерлік оқыту программаларын қолдану жетіспейтін немесе ескірген практикалық құралдар орнын толықтыруға мүмкіндік береді, физиканы оқу барысында білім алушыға компьютерді жете игеруге жəне əр түрлі программалар бумасын (мысалы: MAPLE, Borland Delphi, AutoCAD, С++) қолдана отырып, əр түрлі дəрежедегі есептеулер мен өңдеулер жүргізуді үйренуге үлкен мүмкіндік береді [4].
Қорытындылай келе, білім жүйесінде ақпараттық-инновациялық технологияларды қолдану алған білімнің сапасына, материалды толық түсінуге, оқуға деген ынтасын ашуға, білім алушының алгоритмдік жəне логикалық ойлауына, ойша елестетуіне, ойлау аясы кеңеюіне, алған білімін нақтылауға, қоғам дамуының ақпараттануымен байланысты заман талабына сай болып, табысты жетістіктерге жетуіне көмек береді.
Əдебиеттер тізімі
- Гутгарц Р.Д. Компьютерная технология обучения // Информатика и образование. — 2000. — № 5. — С. 44,
- Бабанский Ю.К. Методы обучения в общеобразовательной школе. — М.: Педагогика, 1985. — 185 с.
- Баранова Ю.Ю. Методика использования электронных учебников в образовательном процессе // Информатика и об- разование. — 2000. — № 8. — С. 43–47.
- Коротков Э.М. Управление качеством образования. — М.: Мир, 2006. — 211 с.