Ата-бабаларымыз ежелден өз ұрпағын жақсы адам, абзал азамат етіп тəрбиелеуді ерекше қастерлеп, мақсат тұтқан. Қай заманда болмасын жас ұрпақтың өнеге тұтар тəлім-тəрбиесі болатыны хақ. Егеменді қазақ мемлекетінің болашақ ұрпақтарының сана-сезімін сонау ерте замандағы ата- бабалар жолымен сабақтастыра тəрбиелеу — қазіргі күннің ең өзекті мəселесі.
Қоғам талабына сай білім мен тəрбие беру деңгейін көтеру, жеке тұлғаны тəрбиелеу, кəсіби біліктілігі жоғары мамандар даярлауда халықтық педагогика мұраларын пайдалану мəселелері жоғары мемлекеттік құжаттарда арнайы бірнеше рет қаралып, жан-жақты сөз болды. Атап айтсақ, Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында «... жеке тұлғаның ұлттық жəне жалпыадамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде қалыптасуы, дамуы жəне кəсіби тұрғыда жетілуі үшін жағдайлар жасау» [1] қажеттілігі айтылса, ал Қазақстан Республикасы Заңы I-бөлімінің 2-ші бабында «Қазақ халқының мəдениеті мен дəстүр-салтын оқып-үйрену үшін жағдайлар жасалуы қажет» [2], — деп атап көрсетіліп, халықтық тəрбиенің маңызына ерекше көңіл бөлінді.
Қазақ халқының тəлім-тəрбиелік мұрасы — халықтық педагогикалық ой-пікірлерді жинақтап зерттеу, жүйелеу, оның алдыңғы қатарлы үлгілерін болашақ мұғалім-мамандарға ұсыну — қазіргі өмір талабынан туындаған көкейкесті мəселелердің бірі.
Қазақтың халықтық педагогикасын бүгінгі күннің проблемасы деп қарауға болмайды. Бұған түрлі тарихи кезеңдерде ұрпақ тəрбиесінің құралы ретінде ерекше мəн берілген. Ұлы ойшылдар Əл- Фараби, Жүсіп Баласағұн, Махмұд Қашғари [3–5], қазақ зиялылары Ж.Аймауытов, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ш.Құдайбердиев, ағартушылар Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев, тағы басқалардың еңбектерінен де халықтың бала тəрбиесі жөніндегі тəлім-тəрбиелік тəжірибелерін, ауызекі халық шығармашылығын, салт-дəстүрлері мен əдет-ғұрыптарын ұрпақ тəрбиесінде пайдалану туралы айтқан идеяларынан көруге болады [6–11].
к е с т е Ғұлама ойшылдар мен ағартушы-педагогтар еңбектеріндегі болашақ мұғалімдерді басты адами қасиеттерге тəрбиелейтін негіздер
Педагогика ғылымы саласының бірқатар ғалымдары Ж.Асанов, Қ.Бөлеев, Қ.Б.Жарықбаев, Р.Төлеубекова, Е.Ө.Жұматаева, Ғ.М.Кертаева, Ж.Ж.Наурызбай, С.А.Ұзақбаева, тағы басқалар өз еңбектерінде халық педагогикасы құралдарын болашақ мұғалімдер тəрбиесінде пайдалануға даярлау проблемасын зерттеді [12–18].
Халық педагогикасының «Адамдықтың нұры бол, адалдықтың құлы бол» дегені педагогикалық деонтологияның мұғалімнің адамдығы мен ары ғана оның қызмет барысындағы іс-əрекеттерінің бақылаушысы бола алатындығына сəйкес келеді.
Ұстаздың кəсіптік парызы оның адамдық борышы, оның қызметі адамды қалыптастыруға тікелей байланысты. Осыған орай қалың жұртшылықтың ұстаздың жеке басына, оның тек кəсіби сапасына ғана емес, сонымен бірге адамгершілік қасиетіне, деонтологиялық дайындығына, оның моральдық бет-бейнесіне ден қойып, көңіл аударуы тіпті де тегін емес.
Өз пайымдауымызша, педагогикалық мамандыққа дайындайтын барлық жоғары оқу орындарында шешімін ойластыратын мынадай мəселелер тұрған сияқты:
- болашақ мұғалімдердің деонтологиялық даярлығының негізгі идеяларын халық педагогикасына сүйене отырып негіздеу;
- тəрбиеленушінің денсаулығы мен жансаулығына зиян келтірмей, табиғатына үйлесімді əсер ету, болашақ мұғалімдердің сана-сезіміне деонтологиялық тұрғысынан əсер ету;
- мұғалімдердің мінез-құлықтары мен іс-əрекеттерін сұранысқа сай қалыптастыру, реттеу, бағалау əдіс-тəсілдетін ұсыну, соған жаттықтыру.
Міне, осының барлығын ескеріп, іске асыру үшін аға ұрпақтың парызына сəйкес кəсіби шеберлігін шыңдауға шаршамайтын, үйретуге жалықпайтын, жаңалыққа құштар, ізденімпаз, өз ісіне адал, ұлтжанды мұғалім қажет. Ұстаздың осындай қасиетке ие болуын деонтологиялық дайындығы қамтиды. Сөз соңында, тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні дегендей, деонтологиялық сана-сезімді қалыптастыруға өте пайдалы жəне жан-жақты шеңбері кең халық педагогикасының құралдарын тырнақтап теріп, жинақтап жүйеге келтіру — бүгінгі заман педагогикасының басты міндеті.
Əдебиеттер тізімі
- Қазақстан Республикасы. 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы. — Алматы,
- Əбілдина С.Қ. Қазақ халқының ауызекі шығармашылығы арқылы бастауыш сынып оқушыларын адамгершілікке тəрбиелеуге болашақ мұғалімдердің даярлығын қалыптастыру: Пед. ғыл. канд. дис. — Алматы,
- Əл-Фараби. Философиялық трактаттар. — Алматы, 1973.
- Баласағұни Ж. Құтты білік. — Алматы: Жазушы,
- Қашқари М. Түрік тілінің сөздігі: (Диуани лұғат ат-түрк): 3 томдық шығармалар жинағы // Қазақ тіліне ауд. А.Егеубай.— Алматы: ХАНТ, 1993.
- Аймауытұлы Ж. Психология. — Алматы: Рауан,
- Байтұрсынов А. Шығармалары. — Алматы: Жазушы, 1991.
- Жұмабаев М. Педагогика. — Алматы: Ана тілі, 1992.
- Құдайбердиев Ш. Үш анық. — Алматы,
- Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалары. — Алматы: Ғылым,
- Құнанбаев А. Шығармалар жинағы. — Алматы: Жазушы,
- Асанов Ж. Тəлім-тəрбиенің ұлттық негіздері: Оқу бағдарламасы // Қазақстан мектебі. — № 6.
- Бөлеев Қ. Мұғалім жəне ұлттық тəрбие. — Алматы: Нұрлы əлем,
- Жарықбаев Қ.Б. Аталар сөзі — ақылдың көзі. — Алматы: Қазақстан,
- Төлеубекова Р., Жұматаева Е.Ө. Этнопедагогика: Оқу құралы. — Павлодар,
- Кертаева Ғ.М. «Рахат» мектебі: жаңа ғасырға — жаңа мектеп. — Павлодар,
- Наурызбай Ж.Ж. Ұлттық мектептің ұлы мұраты. — Алматы: Ана тілі,
- Ұзақбаева С.А. Өміршең өнер өрісі. — Алматы: Мектеп.