Агроөнеркәсіп keшehihдe инновациялық тexнoлoгиялapды қолдану тиiмдlлiп

Aтaлмыш мақалада агроөнеркәсіп ĸeшeнiндe инновациялық тexнoлoгиялapды қолдану тиiмдiлiri жaйлы қарастырылған. Aθκ дaмытy бoйыншa нeriзгi с ал ал ар көрсеткіші талданған, сон имен қатар бacты нaзapгa елдің мал шapyaıuылыFы алынған.

Кез ĸeлгeн ел бәсекеге қабілетгілікке қол жеткізу үшін инновацияны қажет етедІ.Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай. тұракты экономикапық есуге қазіргі ғылым мен техниканың жетістікгерін белсенді пайдалана oтыpып,иннoвaциянын негізінде жетуі мүмкін.Тек осы жағдайда өнеркәсіптің тиiмдĩлİri,элeмдiĸжэнe ішкі нарықтабәсекеге қабілетті бнім шығаруы жоғары болады. Жалпы АӨК саласында отандық белсенді-инновациялық кәсіпорындар көп емес.Сондықтан да Елбасы елдегі иниовациялық белсенділіктің apтyынa,иннoвaциялapдын дамуына, инновациялық қызметке мемлекеттік қолдаудың көрсетілуіне баса назар аударып отыр.

АгроөнеркәсІп өндІрісінде инновацияны игеру тәжірибесі негізінде технологиялық, техникалык құралдар мен қондырғылар, нақты агроклиматтық және ендірістік жағдайларды есепке ала отырып өсімдіктің жаңа немесе жетілдірілген сорты мен нәсілді малдарды қолдану қажет. Сол үшін инновациялық үрдістерді дамыту, инновациялық қызметтердің жаңа түрлерін құру, агроенеркәсіп өндірісінің аймақтык ерекшеліктерін есепке алу, ғылыми техникалық және инновациялық саясатты қалыптастыруға әдістемелік жанасуларды негіздеу әте әзекті мәселеге айналуда және өз шешімін табуды қажет етедІ.Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, инновациялық қызмет мемлекетгік басқаруды және едәуір қаржыны салуды талап етеді. Инновациялық қызметке төмендегі факторлар эсер етеді: ғылыми- зерттеу жұмыстарына жұмсалатын шығын көлемІ; ғылыми сыйымдылығы жоғары өнімді жасауға қабілетті ғылыми қызметкерлердің саны; бітіруші мамандардың саны мен сапасы; инновациялық қызметтің инфрақұрылымы; инновация негізінде еңбек,материал және қаржы қорларын тиімді қолдануға қабІлетті салалық басқаруды ұйымдастыру. [ 1 ]

АгроөнеркәсІп кешенін инновациялық басқарудың негізгі мақсаты жаңа өнімдер жасап, оларды өндіріске ендіру болып табылады. Бұл агроөнеркәсіп өндірісін мамандандыру жөнінде көптеген міндеттерді нақтылауды, агроөнеркәсіп өндірісінде эртүрлі қызметтердің ауыл шаруашылық өндірістің тепе-теңдігін сактауда, технология, ұйымдастыру, басқару және инновациялық басқару саласында мамандар даярлауда көптеген міндеттерді нақтылауды қажет ететін үрдіс.2009 жылдың қыркүйегінен бастап, Президент тапсырмасымен Акмола облысының Шopтaнды ауыл ын да А.Бараев атындағы астық-дақыл шаруашылығының ғылыми- өндірістік базасының нeгiзíндe Халыкаралық ауылшаруашылық зертханалық-ғылыми орталык құруы бойынша жұмыс басталды. Бұл орталықта Бастаушы ғалымдарды жұмылдырып, қазіргі лабораториялардың және ғылыми кадрлардың әзірленуі дайындалады.2010 жылда жобаның экономикалықтехникалық негіздеуі іске асты.Қазірде Республиканың АӨК-гі ауыл шаруашылык өнІмділігіне климаттық факторларының қолайсыз ықпалын 10-15% төмендетуге мүмкіндік беретін жаңа технологиялар енгізІлуде.Мысал ретінде жердегі ылғалды сақгай отырып , су және желдІң эрозиясына бөгет бола алатын, өнім өнімдігінін жоғарылауына мүмкіндік туғызатын топырақты оңдеудегі нөлдік деңгейін көрсететін технологияны атауға болады. 2009 жылдың жазында Казахстанның негізгі дәнді дақыл елкелерІнде, тұнбалардың 120-130 миллиметрлерІнІң нормасында, 20-30 миллиметр іпамасындажинағы түстІ.Сонда да солтүстік облыстарындағы топырақгың нелдік өңдеудегі технологияларды қолдану есебінен 1 гектардан 8-15 центнер астық алынды.КелесІ бір мысал, Қазақстанның солтүстік облыстарындағы 53 %-қ егін себетін жерлерінде қолданылатын ылғалдылықты сақтайтын технологиялар.Erep 2006 жылда топырақгы төменгі және нөлдік деңгейде өңдеу 13%-қ егістік жерлерінде қолданылса,ал 2010 жылда 53% да, яғни 11 миллион гектарда.

Осы қарастырған технология - солтүстік өлкелерінде, ал оңтүстіктесуды үнемдеуге бағытталған және өнімді арттыратын жерді жыртатын технология.Қазақстандық аграрлық саладағы ғалымдар агро-технологиялық трансферты өзінің ғылыми зерттеулерІнің дамуымен сәйкестендІруге талпынуда.Осылай, Жеміс және ЖүзІм шаруашылығының институты және ӨсІмдіктерді қорғау институты апорттың қайта туумен шұғылданады.Олар 2 бағытта жұмыс істейдІ.Екінпіі бағыт бұл көбейту әдіс.ЕкІнші бағыт ғалым Марлан Исинаның басқаруымен биология және молекулалық генетика институтымен бірге жүзеге асырылады.Сондай-ақ,апортты қалпына келтіру жобасында қатысқысы келетін көптеген компаниялар бар.Осы сорттағы алмаларды өсіруге арналған жерлер теңІз деңгейінен 1000-1200 метр биіктігінде орналасқан Алатау тау етектері болып табылады.Ғылыми зерттеу мекемелері апорттың микроклондарын aлып,гылыми жетістіктерге қол жеткізді деуге болады. БәрімІзге белгілі агроөнеркәсіптік кешенінің негізгі салаларының бірі ауылшаруашылығы.Келешекте ауыл шаруашылығы саласын тұрақты дамытуды жетілдіру бoйьtншa инновациялық іс-шараларды жүзеге асыра отырып, 63ỈHДİK құны томен, жоғары сапалы өнім өндіру арқылы ғана әлемде бәсекелестікте өз орнымызды ала отырып, темендегі нәтижеге ие боламыз:

• техникалық құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілуі және олардың тиімділігі артады;
• зиянкестермен күрес жұмыстарын тиІмді жүргізуге мүмкІндік береді;
• агротехникалық іс-шараларды жүргізгенде қуатты, өнімділігі жоғары техникаларды кеңінен пайдалану мүмкіндігін арттырады;
• минералды тыңайтқыштар жүйелі түрде пайдаланылады;

ондірІлген өнімді тиімді бағамен сатуға және нарықтық жағдайда бәсекелестігі жогары енім өндіруге ықпалы тиеді, Ауыл шаруашылығы салаларына ғылыми- техникалық жетістіктерді белсенді түрде ендіру үшін инновациялық әрекеттерге мемлекет тарапынан барынша қолдау көрсету, мамандарды ғылым мен техниканың соңғы жетістіктеріне сүйене отырып даярлау, ақпарат, жарнама және ғылыми жетістіктерді насихаттау жүйесінің барлық деңгейлерінде баскару жұмыстарын жүргізу, инновациялық үрдістердің дамуын ынталандыру.

Жоспар мақсаты саланың ҒЗТКЖ-ға ішкі қажеттілігін 75%-ға қанағаттандыруға қабілетті қазақстандық ғылымды осы салада дамытуды бiлдipeдi.[2]

Жүргізілген зерттеулер тақырыбын талдау жұмыстардың негізгі көлемІ ауыл шаруашылығы дақылдарының бәсекеге қабілетті жаңа сорттары мен будандарын жасап шығару, ауыл шаруашылығы малдар, құстар, балықтар мен аралардың тұқымдарын, типтері мен іздерін жасап шығару, оларды азықтандыру және ұстап бағу; нeгỉзгi ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру, оларды сақтау және өңдеу; ауыл шаруашылығы техникасы мен жабдығын әзірлеу; вакциналар мен емдік препараттарды әзІрлеу саласындағы зертгеулерге тиeciлì екендігін көрсетеді.

Ауыл шаруашылығы өнімдерін әзірлеу, қайта өңдеу және сақтау, және тамақтандыру технологиясын әзірлеу.

Сонымен бІрге, осы салада инновациялық технологияларды енгізудің жeтĸiлiĸciздīгi, ауыл шаруашылығы тауарендірушілерінің әлсіз техникалық жарақтануы, кәсіптІк секторындағы инновациялық талабының темен деңгейі сияқты келеңсІз кұоылыстар байқалады.

Сонымен қатар, Қазақстанда сыналған шетелдік технологияларды оқшаулаудың бірнеше тәжірибесі бар.

Осыған байланысты, Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіп кешенінің ғьиіыми- техникалық және технологиялық дамуының мынадай бағытгары үсынылады:

1. ЕгіншІлІк және есімдік шаруаиіылығы саласында:

ауыл шаруашылығы дақылдарының генетикалық ресурстарын қалыптастыру, интродукциялау, қорғау және сакгау:

• дәстүрлі селекция, клеткалық инженерия, молекулярлық генетика мен биоинженерия әдісін пайдалана отырып, ауыл іпаруашылығы дақылдарының өнІмділІгі жоғары және орташа стрестІк факторларына төзімді сорттары мен будадарын жасап шығару және жетілдіру;
• Қазақстанның өңірлері бойынша ауыл шаруашылығы дақылдарын әртараптандыруды ескере отырып, жерпайдалану бейімді жүйесін және ылғал ресурстарын үнемдеу технологи я ларын әзірлеу және қолдану;
• ауыл шаруаідылығы өсімдіктерін қорғау және карантин жүйесін, оның ішінде тиімділігі жоғары биопрепараттарды әзірлеу жолымен жетІлдіру.

Қазақстан Республикасының әртүрлі табиғи және топыракты жағдайларында ауыл шаруашылғы дақылдарының шетелдік селекцияның жоғары өнімді сорттарының экологиялық сортсынағын жүргізу.

1. Мал шаруашылығы және ветеринария саласында:

• ауыл шаруашылығы малдарының, құстар мен аралардың түқымдарын, типтерін, көздері мен желілерін жасап шығару және жетілдіру;
• ауыл шаруашылығы малдарының генетикалық ресурстарын қалыптастыру, зерделеу. қүжаттау;
• ауьхл шаруашылығы малдарын, қүстар мен араларды үстап бағу мен азықтандыру жаңа технологиялары мен биотехнологияларын әзірлеу және қолданыстағыларын жетілдіру;
• Қазақстанның әртүрлі аймақгары үшін шетелдік селекцияның ауыл шаруашылық малдарын бейімдеу технологияларын әзірлеу;
• ветеринарлық диагностикумдар, емдік препараттар мен вакциналарды жасап шығару;
• қауіпті заттарды анықтау тәсілдерін әзірлеу және мал шаруашылығы өнімдерінің қауіпсіздігін бағалау.

1. Ауыл шаруашылығы шикізатын сақтау жэне қайта еңдеу саласында:

• микроорганизмдер генқорын қалыптастыру, зерделеу, қолдау мен қүжаттау және оларды ауыл шаруашылығы және тамақ биотехнологияларында қолдану;

мал шаруашылығы жэне өсІмдік шаруашылығы әнімдірінің терең және кешенді өндеуін қамтамасыз ететін жаңа технологияларды әзірлеу арқылы ауыл шаруашылығы шикізатының бастапқы өңдеуін жетілдіру мен терең өңдеу енімдерІнІң ассортимент!н кеңейту;

• сакталу мерзімі ұзақ тамақ және биологиялық құндылығы жоғары, оның ішінде ұлттық өнімдерін жасап шығару;
• сақтау кезІнде жеміс және кәкөністердің сапасын максималды сақтауға жәнс жоғалуының азаюына эсер ететІн жаца үнемді технологияларды әзІрлеу;
• ұсақ кәсІпорындар үшін ауылшаруаіпылығы өнімдерін қайта өңдеу бойыніпа технологиялық жабдықты әзірлеу.

1. Ауыл шаруашылығын механикаландыру және электрлендіру саласында:

• ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру және азықты дайындау ресурс үнемдейтін технологиялар үшін машиналар кешенін әзірлеу;
• энергия қамтамасыз ету жэне сумен жабдықтаудың балама техникалық құралдарын әзірлеу.

1. Табиғи ресурстарды басқару саласында:

• су шаруашылығын дамыту технологиялық және техникалық қамтамасыз ету тиімдІлігін арттыру (мелиорациялау, суландыру, суару техникасы және технологиясы);
• топырақ және орман ресурстарын сақтау және қайта өндіру технологиялық эдîcтepiн жетілдіру.
• Қазақстан суқоймалары биоресурстарының экологиялық-эпидемиялық жағдайын кешенді бағалау және аквакультураларды өсіру технологияларын әзірлеу;

Қазақстанның толық жүйелі балық шаруашылығы жағдайларында балықтардың шаруаіиылық-бағалы түрлері және олардың будандарының тауарлы өсіру технологиясын эзірлеу.

1. Қазақстан Республикасының АӨК экономикасы саласында.

• агроөнеркәсіптік әндірісін және ауылдық аймақтарды инновациялық дамытудың ұйымдық- экономикалық және элеуметтік негізі;
• АӨК ғылыми-техникалық дамуының технологиялық болжауы.

ӨндірІстің экономикалық тиімділігін арттыру қажеттілІгі факторларға және қоғамның бүгінгі экономикалық даму ерекшеліктеріне тІкелей байланысты.АӨК өндірісі тиiмдiлirĩн арттыру мәселесін зерттеумен шұғылданған ғалымдар еңбектерін талдай отырып, АӨК тиiмдiлirĩн арттырудың негізгі факторларын Сурет 1 -де бейнеленген сұлба арқылы көрсетуге болады.ӘрбІр

шаруашылықтың алдына қойған міндеттерін табысты шешуі эндipỉcт⅛ экономикалық тиімділігін арггыруы арқылы ғана мүмкін болады.

КүрІш өндірісінің экономикалық тиімділігі интенсивті факторларға көп байланысты. Олар: а) еңбек қүралдарын өндіру сапасындағы өнімділік пен дән сапасы; ә) негізгІ қорларды өндіру саласындағы ғылыми-техникалық өңдеулер, өндІрістІң озық технологияларын пайдалану, жинау, сақтау, дәнді дайындау және өңдеу; б) күріш өндірісІндегі қоғамдық ұйымдастыру нысандары мен шикізат аймақтарын оптималдаудың географиялық ара қашықтықтары; в) күрішті еткізу саласында сақтау мен тасымалдауды ұйымдастыру. Интенсивтендіру факторларын кешенді пайдалану өндірілетін өнім бірлігі құнының заңды түсуіне алып келеді, яғни өндІріс тиімділігінің өсуін қамтамасыз ететіндіктен бұл факторлар көрсеткіштер жиынына эсер етеді және күрішті өндіру және өткізу бойынша кәсіпорын ендірісінің экономикалық тиімділігін сипаттайды. Күріш саласын дамытуда күріш кластерін ұйымдастыру да өте маңызды. Ол үшін кластерлік инновациялық инфрақүрылымды дамыту қажет.

Аймақтық АӨК өндірістік жүйесінің тиімді жұмыс атқаруы сапалы құрылған басқарудың ақпараттық қамсыздандырылу жүйесІне де байланысты. Қазіргі таңда елімізде барлық салаларға ендірілген жаңа ақпараттық технологияларға техникалык қолдау жасайтын компьютерлер саны мен байланыс құралдарының прогрессивті артуы байқалғанымен, оларды өндіріске ендіру тұрғысынан Қазақстанның ауыл шаруашылығы саласы басқа елдермен салыстырғанда едеуір артта. Жаңа ақпараттық технологияларды АӨК экономикалық үдерістерін басқаруда қолдану бұл күрделі жүйенІң өзІндік ерекшелігіне қарай бағытталауы тиіс.

Ауылшаруашылығы саласында ауқымды желіні қолдану ауылшаруашылығы кәсіпорындарына министрлік және жергілікті басқару ұйымдарымен ақпарат алмасу, есеп беру; ауылшаруашылығы заңнамалары мен нормативтік актілерінің өзгерістерімен дер кезінде танысу; елІміздегІ ғана емес шет елдердегі де өнім өткІзу арналарымен байланысып, келісім-шарт жасау; агрохимиялық өнімдер, агротехникалық машиналары ендіріс орындарымен серіктестік орнату, интернет-сауда жүргізу сияқты тиімді мүмкіндіктер береді.

Ауылшаруашылығы саласында шешім қабылдауды қолдау жүйелері, мәліметтер базасы, болжам жасау, кеңес берудің эксперттік сараптау жүйелері тиімді қолданыста. Шешім қабылдауды қолдау жүйелері АӨК басшыларының аймақ ерекшелігІне, қалыптасқан ахуалға байланысты өндіріс тиімділігіне қол жеткізуте мүмкіндІк беретІн дүрыс шешім қабылдауына ықпал етеді. Болжау жүйелері өнім өнімділігін болжауда, өсімдІк шаруашылығында маңызды орын алатын ауа-райы факторын ескеріп, метеорологиялық мәлімет алуға, соған байланысты әрекет етуге, агроөндірістің перспективалық дамуын бағдарлауға көмек беретін акпарат алуда қолданылады.

Эксперттік сараптау жүйелері ретроспективті талдау нәтижелеріне сүйенІп, перспективтІ болжам жасау және күрделі ситуациялық жағдайда ахуалды дұрыс бағдарлап, саралауға, нәтижесінде дұрыс шешім қабылдауға мүмкіндік беретін кеңесші ролін тиімді атқара алады.

Эконом икал ық-математикалық модельдер негІзінен әрбір аграрлык қүрылымның жұмысын тиянақты түрде ұйымдастыруға, өндіріс келемІн арттыруға, өнім сапасын сұранысқа сай болжамдауға, келешекте атқаратын істің бағдарламасын жасауға мүмкіндік береді. [4]

Қарағанды облысы Қазақстанның агроөнеркәсіп кешенінің маңызды звеносы саналады. Қарағанды облысының тұрғындары 1 362 243 адамды құрайды, оның ішінде 294 344 000 адам ауыл тұрғындары.

Қазіргі уақыттағы облыстағы агроөнеркэсіп кешенінің жағдайы дндірістің сатылы өсуімен, ауылдағы қаржы қызметтері нарығының дамуымен, ауыл тұрғындарының өмір сапасын жақсартумен сипатталады.

Өсімдік өсіру саласында құрылымдық және технологиялық эртараптандыруды жүзеге асыру бойынша, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге арналған басымды ауылшаруашылық дақылдарының егін егу аландарын кеңейтуде атқарылатын жұмыстар жалғасып келеді.Облыстағы мал шаруашылығы экономиканың аграрлық секторының негізгі саласының бірі болып табылады. Мал шаруапіылығында тұқымдық база даму үстінде. Облыста 40-тан астам тұқымдық мал шаруашылығы, оның ішінде түқымдық заводтар, тұқымдық шаруашылық қалыптасқан. Мал шаруашылығын дамыту соңғы жылдары қүлдилауға ұшыраған салалардың бірі ~ мал азығы өндірісінің кайтадан қалпына келтірілуіне тікелей байланысты. Облыстағы мал азығы өндірісін дамыту аясында көпжылдық шөптерді егуді жаңарту жоспарланды.

Қайта еңдеу саласында 200-ден астам ірі, орта жэне шағын кәсіпкерлік жұмыс істеуде: оның ішінде сүт өндеу бойынша - 8, ет өңдеу бойынша -13, Астық өңдеу бойынша - 25, нан мен нан өнімдерін шығару бойынша - 165, макарон өнімдерін шығару бойынша - 4, балмұздақ шығару бойынша - 5 жэне т.б.

Облыста жергілікті орындаушы органдардың ветеринарлық қызметі кұрылған, мапды теңестіру мен деректердІң бірыңғай базасын жүргізуге назар аударылып келеді. Соңғы жылдары астық пен өсімдІк шаруашылығының басқа өнімдерін өндіруде ғылымның рөлі айтарлықтай арта түсті. Облыста "Секе" жаздық бидай жаңа сорты өндіріске енгізілді. Басқа ауылшаруашылығы мәдениеті бойынша сұрыптау жұмыстары жүргізілуде, картоптын. алғашқы тұқым шаруашылығы ретке келтірілуде.

Индустриаландыру бағдарламасы аясында инвестициялық жобалар жүзеге асырылуда:

"Майқұдық құс фабрикасы" ЖШС. Бұқаржырау ауданы құс фабрикасының өндірістік кешенін қайта қалпына келтіру.

• "Green Technology" ЖШС. Көлемі 3 га. болатын жылыжай кешенінІң құрылысы.
• "Қарағанды ұнкомбинаты" ЖШС. Құс фабрикасын дамыту және жетілдіру.
• "К.Марксатындағы құс фабрикасы" Ж1I1C. Бұқаржырау ауданының диІрмен кешенін кеңейту және жетілдіру.
• " Apaй kz" ЖШC. Eт өңдеу кешенінің құрылысы.
• "Здоровые азық-түліктер". Қүс фабрикасының құрылысы.
• "Capital Projects Ltd" ЖШС, Қүс етінің қуаттылығы 9400 тоннаға дейінгі бройлерлік қүс фабрикасын құру. Жезқазғанда.
• "Астро-Агро" ЖШС. 2600 Ірі кара мал басына дейінгі мал бордақылайтын алаңды жэне 1 180 "Ангус" аналық бас тұқымына дейінгі шаруашылык- репродуктор құрылысы. Абай ауданы.
• "Номад фирмасы" ЖШС. Қарағанды қаласында астықты терең өңдеу өнімдерІн шығару.
• "Акнар" ЖШС. Шошқа кешені. Бұқаржырау ауданы.
• "ДАРН и Н" шаруа қожалығы. Ipi қара малдың мал бордақылау алаңының құрылысы. Шет ауданы.
• "Шүғыла" ЖШС. Қуаттылығы тәулігіне 2 тоннағадейінгі сүтті өндіретін сүт цехы. Бұқаржырау ауданы.
• "Шанс" шаруа қожалығы. Ат фермасының қүрылысы.
• "Топартеплицалары". Абай ауданы.
• "Ескене" шаруа қожалығы. Мал бордақылау алаңының құрылысы. Жаңаарқа ауданы.
• "Марат" шаруа қожалыгы. Мал бордақылау алаңының құрылысы. Бұқаржырау ауданы.

Агроөнеркәсіп кешенІ экономиканың басым секторларының бірі ретІнде белгіленген осы аталган мемлекеттік бағдарламаны жүзеге асыру үшін Ғылым қоры картоптың отандық элиталы тұқымдарын өндіруге инновациялық технологиялар енгізу жөніндегІ жобаны қаржы-ландырды. Жобаны Алматы облысының Кербүлақ ауданының аумагында "Жолбарыс Arpo" ғылыми-ендірістік бірлестігі" ЖШС жүзеге асыруда.

Картой біздің елімізде негізгі тамақ енімдерінің бірі болып табылады және өзІнің мәнІ жағынан наннан кейін екінші орын алады. Оның сыртында картой тамақ, жеңіл және фармацевтикалық өнеркәсіпте шикізат ретІнде пайдаланылады, сол сияқгы малдарды азық-тандыру рационына да кіреді. Қазіргі уақытта аталган дақыл бойынша өндіріс алаңьг республикада шамамен 155,7 мың гектарды құрайды.

Картоптан жоғары өнім алудың міндетті шарты оны өсірудің барлық агротехникалық әдІстерін сакдай отырып, сапалы тұқымдық материалды пайдалану болып табылатыны белгілі. Ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігін қауырт арттырудың түбегейлі тәсілдерінің бІрі жергіліктІ топырақтык- климаттық жағдайларға бейімделген жоғары өнімділікті сорттарды өндіріске енгізу болып табылатынын әлемдік тәжірибе көрсетіп отыр.

Өз кезегінде ел рыногына түқымдық және тауарлық картопты негізгі жеткізіп беруші болып есептелетІн Қазақстанның оңтүстІк өңірІнде сапалы тұқымдық материал санының жеткіліксіз болуы аталмыш жобаның көкейкестІлігін мойындауға негіз болып табылды.

Сонымен бірге ауылшаруашылық ондІрісіне вируссыз шағын түбірлі картоп алудың жеделдетілген технологиясын енгізу, картоптың сыртқы ортаның қолайсыз факторларына шыдамды жаңа сорттарын өсіру жэне шаруа (фермерлік) қожалықтарын элиталы іұкыммен қамтамасыз ету міндеті қойылды.

Қазакстан Президенті Нұрсүлтан Назарбаевтың "Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері" атгы Жолдауын жүзеге асыру жолында ауыл шаруашылығы алдында бүгінде жаңа елеулі міндеттер тұр. Инновациялық технологияларды енгізу ауыл шаруашылығындағы басым бағыттардың біріне айналуда. Әлемдік тәжірибе ғылыми-техникалық прогрестің макро да, сол сияқты микродеңгейдегі де тиімді әлеуметтік- экономикалық жаңарулардың бірден-бір шынайы негізі болып табылатынын растап беріп отыр. Дегенмен, Қазақстанда агроенеркәсіп кешенінде ғылыми және Іске енгізушілік саланы ұзақ жылдар бойы жете бағаламаушылықтың бар екендігІ байкалады, ал ол ғылым мен техника дамуының тоқырауыиа, аграрлық ғылым беделінің жойылуына, АӨК салаларында ғылыми-техникалық прогресс қарқынының бәсеңсуіне, өндірілетін ғылыми- техникалық әнімдерге сұраныстың болмай қалуына әкелІп соқтырады.

Тұқымдық картоптың сапасын жақсарту үшін әзірленген технологияны енгізу жэне тауарлык картоптың өнімділігін арттыру үшін инвестициялар бірінші кезекте, қажетті лабо-раториялық жабдыктар мен приборлар сатып алуға бағытталды. Жаңа жабдықтар картоптың пробиркадағы вируссыз тұқымдық материалын алуға және көбейтуге, сол сияқгы, вирусты инфекциялардан таза екендігіне және сертификаттау үшін талдаулар жасауға арналды.Қазіргі күні лаборатория нағыз заманауи техникамен, жабдықтармен және приборлармен жарақтандырылған. Сапалы лабораториялық зерттеулер жүргізу үшін онда климаттық камера, жарық-культуралды бөлме, микробиологиялық бокстар, электрофоретті техника, тер-мостаттар, талдамалық безбендер және тағы басқалар бар. Ол картоп өсІмдігінің пробиркадағы вируссыз шағын түбірлерін алуға, түбірлерге вирусты инфекциялардың бар-жоғына тексерулер жүргізуге, вируссыз түбірлерді шаруашылык-қүндылық сапалары бойынша ірІктеуге мүмкіндіктер береді.

Сол сияқты, ұсынылып отырған технологияны толықтай жүзеге асырып, энергия шы-ғындарын қысқарту, адам ресурстарын босату үшін Германияның әлемдІк стандарттарға сәй-кес келетІн, картоп өңдейтін қазіргі заманғы ауылшаруашылық техникасы сатып алынды. Неміс техникасының тәсілдер қолдануда өзінің үнемділігі және тиІмділігі жағынан айтарлықтай ерекшеліктері бар. Мәселен, төрт қатарлы жал салушы фреза (соқатіс) бір жүріп әткенде қопсыту, тырмалау, малалау жэне арам шеппен күрес сияқты төрт операцияны бірден жүзеге асырады. Картоп отырғызғыш түбірлердің дәлме-дәл түсуін қамтамасыз етіп, картоп өсімдігінің кепілді жиілікте өсуіне жағдай жасайды. Картоп жинайтын комбайн бір еңбек күнінде 40 жұмысшыны алмастырады. Автоматты режімде бақылай отырып, картопты сорттайтын және сакдайтын әрі сақтау үшін жағдайлар туғызатын жабдық тұқымдық материалдың жоғары дәрежеде сақталуын қамтамасыз етеді.

"Жoлбapыc Агро" ЖШС-нің аталған инновациялық технологияны жүзеге асыру бары- сында енгізген картоптьг еңдеудегі тамшылата суару әдісІне айрықша тоқтала кеткім келеді. Топыраққа отырғызылған түбірлерді суару үшін өсіп кеде жатқан өсімдікті жаз айы ішІнде бірнеше рет бүркіп шығуда дәстүрлі түрде жаңбырлатқыш қондырғы қолданылады. Суарудан соң топырақтың тығыздалып, топырақта қатты қабаттың пайда болуынан келесі суарулар кезінде судың барған сайын есімдік тамырларына нашар жететіні белгілі. Оның үстіне тығыздалған топырақта аэрация нашарлап, пайдалы микроорганизмдердің өмір сүру кабілеті баяулайды, өсімдік үшін қажетті комір қышқылын белу азаяды. Сондықтан әрбір суарудан кейін топыракды қопсытып тұру қажет.

Тамшылатып суарудың жалпы суарудан ерекшелігі сол, онда суды құбыр жүйесін (резеңке шлангі) пайдалану арқылы мөлшерлеп және әр түпке жеке-жеке апаруға мүмкіндік туады. Технология су шығындауда анағұрлым үнемді және қуатты аз қажет eтeдỉ. Оның сыртында мұндай технологияны пайдалану барысында жердегІ судың ластануының алды алынады, яғни топырақтың екінші рет түздалуына жағдай жасалмайды.

Осылайша, қолданылып отырған тамшылата суару технологиясы прогрессивті, су үнемдегІш және экономикалық тиімді тәсіл болып табылады.

Инновациялық технологияларды пайдалану нәтижесінде үстіміздегі жылы элиталы тұқымдық картоптан 450 тонна, тауарлық картоптан 650 тонна көлемінде әнім алу жоспарланып отыр. Ал ол өңірді отандық тұқымдық және экологиялық таза тауарлық картоппен қамтамасыз етуге жағдай жасамақ,

Түпкі материалдан алынған, мемлекеттік стандарттар мен тұқым шаруашылығында қа- былданған басқа да нормативтерге сәйкес келетін іуқымдық материал элиталы тұқымдық картоп болып табылады.

Картоптың түбірлерінің өнімділігІне зерттеулер мен тaлдaỵлap жacaỵ барысында картоп түбірлерінде крахмал құрамының артқандығы, сондай-ақ әр түптегі түбірлер санының көбейгендігі анықталды.

Өндірілген картопка өнімнің CT PK 1179 талаптарына сәйкес келетін азық-түлік өнімдері қауіпсіздігі менеджмент! жүйесінің сертификаты алынды. "Жолбарыс Arpo" ғылыми-өндірістік бІрлестігі" ЖШС аттестациялау туралы куәлік алып, соған сәйкес оған картоп өсіру жөніндегі элиталы- тұқым шаруашылығы мәртебесі берілді.

Осылайша, "Жолбарыс Агро" ЖIJIC бүгіннің eзíндe бәсекеге қабілетті лайықты өнімімен рынокқа шығуға дайын. Өзіңді Қазақстанның ауылшаруашылық өнімдері рыногында табысты көрсете білу элита өсірушілердің, тұқым шаруашылықтарының, фермерлік және шаруа қожалықгарының, сондай-ақ жеке тұтынушылардың әлеуетті тұтынушылар болып шығуы мүмкін өз өнімдерінді өткізетін әлеуетгі көздер табу үшін қажет.

Отандық рыноктардың шетелдік тауарлар үшін ашықтығы жағдайында экономиканы ішкІ рынокта бәсекеге қабілетті жаңа буын тауарларын ендіру бағытына модер низациялау және бағдарлау арқылы ғана Қазақстан экономикасын сенімді және тұрақты түрде көтеруге болады. Шығарылып отырған элитапы тұқымдық және тауарлық картоп енімі көптеген деңгейде осы талаптарға жaỵaп 5epeдi.[5]

Осыған байланысты Ғылым қоры, аталмыш зерттеуге қолдау көрсеткен инновациялық даму институты ретінде, өндірІлген енімнің өз тұтынушысын табуына ұмтылып, мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдарды инновациялық өнімдердің қазакстандық рыноктан өз орнын табуына ықпал жасауға шақырады.

Әдебиеттер тізімі:

1. Назарбаев.Н.Ә. Нұрлы жол-болашаққа жол халыққа жолдауы. -Режим доступа: http:\\ www.el.kz
2. Ocпaнoв М.Т. Аутов Р.Р. Ертазин X. "Агробизнес практикасы", Алматы.2009ж.- 331 с.
3. Белгібаев Қ.А. Ауылшаруашылық экономикасы. H Алматы 2011 ж.-246 с
4. Статистический сборник "Развитие агропромышленного комплекса в PK" Алматы 2011г.- İ15c
5. "Қазақстанның аграрлық caяcaты" шoлyы. режим дocтyпa:http:\\ www. pm.kz. сайты.
6. Aлимбeв А.А. Государственное регулирование экономики-Алматы 2008 год. 76 с