Ацдатпа
Мақалада электр энергиясын бақылау жәнс есепке алудың автоматтандырылған жүйесі, Қазасқтанда ЭБЕАЖ құрастырудың алғышарттары қарастырылған, электр энергиясын бақылау жэне есепке алудың автоматтандырылған жүйесін қолданудың артықшылықтары мен кемшіліктері талданған.
Kipicne
Электр энергиясын бақылау мен есепке алудың автоматтандырылған жүйесі - бул бірінші ретті түрлендіргіштермен жабдықталған бағдарламалық - ақпарттық кешен. Жүйе келесі мәселелерді шешуге мүмкіндік береді:
- электр энергиясын коммерциялық есепке алу;
- электр энергиясын техникалық есепке алу.
Коммерциялық есеп - бул электр энергиясының көлемін, шамасын өлшеу, өлшеу нәтижиелерін жинау жэне өңдеу, соның негізінде есептеу нүктелерінің тиісті топтарында өндірілген жэне тұтынылатын электр энергиясы (қуат) туралы мэліметтерді, сондай - ақ аталған деректерді сақтау мен таратуды есептеу үдерісі.
Электр энергиясын техникалық есепке алу дегеніміз - электр желілеріндегі электр энергиясының ысыраптарын есептеу жэне талдау үшін, сонымен қатар, жеке, экономикалық жэне өндірістік қажеттіліктер үшін электр энергиясын тұтынуды есепке алу үшін электр станцияларында, қосалқы станцияларында, кэсіпорындарда электр энергия мэндерін есепке алу [1].
Электр энергиясын бақылау жэне есепке алудьщ 271
автоматтандырылған жүйесі
Энергетикалық есепке алу жүйесі тұрғын үй, коммерциялық және өндірістік нысандарда электр жэне жылу энергиясын тұтынуды есепке алуға мүмкіндік береді. Жүйе үй, аудан, қала, елді - мекеннің бірыңғай диспетчерлік және қаржылық орталыұтар деңгейінде энергия ресурстарын пайдалануды ескереді.
Электр энергиясын бақылау жэне есепке алудың автоматтандырылған жүйесі:
- тоқ және кернеуді өлшеу трансформаторларын;
- бірінші ретті аспаптарды (түрлі санаттағы электр есептегіштер);
- ақпаратты жинау жэне беру қүрылғысын;
- жинау және жеткізудің озық құралдарын өзіне біріктіреді.
Жүйенің орындайтын функциялары:
- электр энергиясын есепке алу;
- басқару, есептеу жэне бақылау функцияларын біріктіру;
- кез - келген объектілер мен энергияны үнемдеу сызбаларына бейімделу;
- жергілікті жэне тарату жүйелерін жасау;
- деректер базасында есеп параметрлерін сақтау;
- электр энергиясын тұтынудың көп тарифтік есебін ұсыну;
- энергияны тұтыну лимиттерінің сақталуын бақылауды қамтамасыз ету [2].
Жүйенің мәні кэсіпорынның серверіне абоненттер орнатқан есепке алу аспаптарынан деректерді автоматты түрде беру болып табылады. Электр энергиясын бақылау жэне есепке алудьщ автоматтандырылған жүйесінің есептеу аспаптары трансформаторлық қосалқы станцияда орналасқан ақпартты жинау жэне беру құрылғысы PLC технологиясын пайдаланып электр желісіндегі деректерді жібереді. Ақпаратты жинау жэне беру құрылғысы өз кезегінде кэсіпорын серверіне өңделіп, жинақталған деректерді жібереді. Жүйе электр энергиясын тұтынупрофилін егжей - тегжейлі талдауға, өнімділік шығындарды анықтауға мүмкіндік береді.
Барлық іс - әрекеттер, жалпы алғанда, шығынды 10 - 25 % төмендетуге экеледі. Жүйені енгізу тәжірибесіне сэйкес өтеу мерзімі 1 - 2 жылды құрайды. Аталмыш
жүйенің өндіріске енгізудің мақсаты - тұтынылған электр энергиясы туралы деректерді талдау қүралын алу; кәсіпорындарға жүктемені біркелкі тарату.
Жобалау - бұл жүйені іске асырудың алғашқы кезеңі, оның табыстылығы одан әрі электр энергиясын бақылау мен есепке алудың автоматтандырылған жүйесін орнату мен қосуға эсер етеді. Жобалау процесінде объектінің ерекшеліктері ескеріледі, мысалы, есепке алынатын ресурстар жэне кэсіпорынның өндіріс көлемі. Ecen жүргізу негізінде жүйені орнату барысында қолданылатын жабдықтың мэні мен түрі өзгеруі мүмкін. Сондықтан, жобалау талаптарына сэйкес келетін кұрал - жабдықтарды таңдап алуға уақыт болады. Орнату - электр энергиясын бақылау мен есепке алудың автоматтандырылған жүйесін орнатудың келесі кезеңі. Бұл кезеңге кіреді:
- қажетті жабдықтарды орнату, яғни, моден, сервер, компьютер, есептегіш құралдары;
- кабельді (эуе) желілерін орнату;
- құрылғыны іске қосу;
- құрылғыны реттеу.
Соңғы кезде Қазақстанда электр энергиясын бақылау мен есепке алудың автоматтандырылған жүйесі енгізілуде. Қазіргі уақытта осы жүйе Қостанай су электр станциясы, Қостанай, Федоров жэне Қарабалық тарату электр станциясының 19 092 абоненттерінде орнатылған. Электр энергиясын бақылау жэне есепке алудың автоматтандырылған жүйесінің көлемі мен электр энергиясының сапасы көтерілді.
Қазақстан Республикасынының электр энергетика нарығында электр энергиясын бақылау мен есепке алудың автоматтандырылған жүйесін қүру XX ғасырдың соңында көр функционалды микропроцессорлық энергияны есептеу құралдарының пайда болуымен басталды. Министрліктің бұйрығымен 2000 жылы есептегіш құралдардың техникалық, функционалдық жэне метрологиялық сипаттамалары бекітілді, 2001 жылы электр энергиясын бақылау мен есепке алудың автоматтандырылған жүйесі үшін техникалық, функционалдық жэне метрологиялық талаптар енгізілген ҚР торлы ережелері бекітілді жэне 2004 жылы ҚР электр энергиясының көтерме сауда нарығы субъектілерінің электр энергиясын бақылау мен есепке алудың автоматтандырылған жүйесін қүру бағдарламасы бекітіліп, онда жүйені қүру кезеңдері белгіленді. 2006 жылы өлшеу эдістерін эзірлеуге қойылатын талаптарды анықтайтын үш стандарт енгізілді. 2007 жылы аталмыш жүйенің құрылымы мен жұмыс істеу ерекшелігін ескере отырып, электр энергиясын есепке алу үшін есепке алу жүйесін сертификаттау ережелері жэне өнеркэсіптік пайдалану,қабылдау жөніндегі ережелер бекітілді. ҚР электр энергиясын есепке алу жэне энергетикалық объектілердің географиялық орналасуына қарай екі жэне үш деңгейлі жүйе қолданылады. Бірінші деңгейге-тоқ жэне кернеуді өлшейтін трансформаторлар мен электр энергиясын есептегіштер, екінші деңгей-деректерді жинау мен беру құрылғысы, ал үшінші деңгей эдетте орталық деректер базасы, яғни, орталық сервер, тиісті бағдарламалық жасақтама мен байланыс жабдығына ие дербес компьютер жатады. Бір компанияға тиесілі географиялық тұрғыдан бөлінген жэне шалғай энергетикалық нысандарда (бірнеше ондаған шақырым) радио каналдар мен спутниктік байланыс арқылы үш деңгейлі жүйе құрылады. Орталық деректер базасы диспетчерлік орталықта немесе негізгі кэсіпорында қалыптасады. Мысалы, «KEGOG», «Энергожүйе» ЖШС жэнет.б. [3].
2011 жылдан бері «Солтүстік Қазақстан электр желісін тарату компаниясы» АҚ электр энергиясын коммерциялық есепке алудың замануи автоматтандырылған жүйесін белсенді түрде енгізіп келеді. Есептеудің автоматтандырылған жүйесін орнату кезінде ескі индукциялық есептегіштер жоғары дэлдіктегі техникалық сипаттамаларымен есепке алудың қазіргі заманғы электрондық құрылғыларына ауыстырылады. Жетілдірілген жабдықтар контроллерлерді пайдаланбастан тұтынылатын энергияны интернет көмегімен бақылауға және оны электр компаниясының серверіне жібереді. Бірақ ЭБЕЖ - нің маңызды ерекшелігі - жүйе желілерінде электр энергиясының коммерциялық шығындарын айиарлықтай төмендетуге мүмкі нді к береді [4].
Әдебиет:
- Коммерческий учет электроэнергии www. mrsk-1. ru.
- ТИП 308-2011. Правила приемки в эксплуатацию автоматизированных систем контроля и учета электрической энергии, установленных в жилых и общественных зданиях.
- https://kazenergy.kz/?p=1940.
- sevkazenergo.kz.