«Рухани жаңғыру» бағдарламасын жүзеге асыру бойынша жұмыстың негізгі мақсаты — ұлттық құндылықтарды сақтау жəне көбейту. «Рухани жаңғыру» бағдарламасы — қазіргі Қазақстанның тарихи дамуындағы жаңа кезең. Əрбір жеке тұлғаның қоғамдық санасын жаңғырту кəсіби қызметте табысқа жету жəне өзінің бəсекеге қабілеттілігін бекіту мақсатында жастардың көзқарасын қайта қарауды көздейді. Бұл ретте ғасырлар бойы жинақталған барлық оң тəжірибені, халық пен елдің ерекшеліктерін сақтау маңызды жəне бұл процесте білім беру жүйе құраушы рөл атқарады. Бүгінгі таңда Қазақстанда құндылықтарды студенттік ортаға жылжыту, жастарда Отанның бүгіні мен өткеніне қатыстылық, оның болашағы үшін жауапкершілік сезімін қалыптастыру мəселесі өткір тұр, бірақ бұл процесті жүзеге асырудағы білім беру кеңістігінің əлеуеті толық ашылмаған. Осы мемлекеттердің өзгерген білім беру кеңістігі жағдайында мемлекеттер ұсынған барлық құндылықтарға ие, жас азаматтардың рухани құндылықтарын дамытуға жəне сақтауға жауапты əлеуметтік белсенді жаңа ұрпақты қалыптастыру процесі өзекті болып табылады. «Рухани жаңғыру» бағдарламасының құндылық бағдарларының қалыптасуының бастапқы деңгейін анықтау мақсатында қазақстанның жоғары оқу орындарының студенттері мен оқытушылары арасында Google нысанын пайдалану арқылы онлайн-сауалнама ұйымдастырылды. Бұл сауалнаманың маңыздылығы қазақстандық студенттер арасында «Рухани жаңғыру» құндылық бағдарларының қалыптасуының бастапқы жағдайын анықтау мүмкіндігінде жатыр. Өз кезегінде, бұл нəтижелер қазақстандық жоғары оқу орындарында «Рухани жаңғыру» бағдарламасының құндылықтарын ілгерілету контентін анықтау үшін бастапқы ұстаным болады. Сауалнама студенттердің əлеуметтендіру процесін жандандыру қажеттілігін растады. Біздің идеямыз оқу процесінің жүйелілігін оны оқу пəндерінің мазмұнына интеграциялау арқылы қамтамасыз ету болып табылады. Осы аспектіде «Рухани жаңғыру» құндылықтарын студенттік ортада ілгерілету жоба шеңберінде одан əрі жұмыс істеудің мəні болып табылатын əдіснамалық шешімдер мен стратегияларды іздестіруді қажет етеді. Күтілетін нəтижелер «Рухани жаңғыру» құндылықтарын студенттік ортада ілгерілетуге ықпал ететін болады.
Кіріспе
Бүгінгі таңда қазақстандықтар Қазақстан тарихында жаңа кезеңнің пайда болуының куəгерлері болып отыр. Оның бірегейлігі — Президент жариялаған жаңғырту процесі бір мезгілде үш бағытта жүзеге асырылады: экономиканы жаңғырту, ауқымды саяси жаңғырту мен қоғамдық сананы жаңғыртудың негізін қалаған конституциялық реформа. Бүгінгі таңда жас ұрпақ арасында жаңа сананы қалыптастыру, Отанның бүгіні мен өткеніне қатыстылық, оның болашағы үшін жауапкершілік сезімдерін дамыту мəселесі өткір тұр.
«Рухани жаңғыру» бағдарламасында көрініс тапқан жаһандану жəне əлемдік білім беру кеңістігіне кірігу процесі жағдайында əлеуметтік белсенді, ақыл-ой деңгейі жоғары, ұлтаралық қарым-қатынас мəдениеті жоғары, ұлттық сана-сезімнің стереотиптерін еңсеруге қабілетті, өсіп келе жатқан құлшылықта жаңа қазақстандық патриотизмді тəрбиелеуге қабілетті болашақ мамандардың жаңа буынын тəрбиелеу процесі өзекті болып табылады.
Бұл бағдарлама бірнеше негізгі бағыттарды қарастырады.
- Бəсекеге қабілеттілік.
- Прагматизм.
- Ұлттық бірегейлікті сақтау.
- Білімге табыну.
- Сананың ашықтығы [1].
Олардың барлығы өте сыйымды жəне маңызды. Болашақ мамандарды құндылықтар, ұлттық тарих, салт-дəстүрлер негізінде даярлау міндеті жоғары мектептің оқу-тəрбие процесінің негізінде
жатыр. «Мəңгілік Ел» бағдарламасында «Рухани жаңғыру» пререквизиті ретінде негізгі мақсаттардың бірі жалпыұлттық құндылықтарды нығайтуда жетекші күшке айналуға тиіс ұлттық зиялылықтың рөлін көтеру болып табылатыны атап өтілген. Сананы өзгерту үшін, білімді діни ұғымға айналдыру үшін оқу орындарын, соның ішінде жоғары мектепті студенттер арасында «Рухани жаңғыру» құндылықтарын ілгерілету үдерісін өзектендіруге өз назарын аударуға шақыру маңызды [2].
Студент жастарда «Рухани жаңғыру» құндылықтарының қалыптасу деңгейін анықтауда біздің зерттеуіміздің қажеттілігі жоғары оқу орны жағдайында контентті жəне оларды жылжыту тетіктерін анықтау қажеттілігімен шарттасқан.
Мақалада Орталық Қазақстанның жоғары оқу орындарының бірінің базасында өткізілген зерттеу нəтижелерін баяндаймыз. Зерттеу əдісі ретінде онлайн-сауалнама əдісі таңдалды, «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында қазақстандық студенттердің рухани құндылықтарының қалыптасу деңгейі сауалнамасымен ұсынылған, құрамында 9 ұстанымы бар Гугл түрінде орындалған. Сауалнама жасырын түрде қазақ жəне орыс тілдерінде өткізілді.
Зерттеу нəтижелері
Қатысушылардың іріктемесі 241 адамнан тұрады: 134 қазақ тілді жəне 107 орыс тілді респонденттер.
Біз талдаған позициялар келесі бағыттарды ұсынды:
- Табысты анықтаудағы білімнің рөлі.
- Өзінің өмірдегі анықтамасы.
- Жеке тұлғаның бəсекеге қабілеттілік факторларының маңыздылығы.
- Жеке тұлғаның ұмтылысы.
- ҚР Президентінің «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласымен танысу.
- «Рухани жаңғыру» бағдарламасының бағыттарын білу.
- Қоғамдық сананың өзгеруіне ықпал ететін факторлар.
- Жастар арасында ұлтаралық келісім мен толеранттылықты қалыптастырудағы мемлекеттік саясаттың рөлі.
Бағалау респонденттер жауаптарын қойған кестелерде анықталған критерийлер бойынша жүргізілді. Əрбір өлшем бойынша саны мен үлесі есептелді.
«Білім сіздің жетістігіңіздің негізгі факторы болып табыла ма?» деген сұраққа қазақ тілді студенттердің 93,3 %-ы жəне орыс тілді студенттердің 65,7 %-ы «иə» деп жауап берді, бұл сауалнамаға жоғары курс студенттері де, 1 курс студенттері де қатысқанын ескерсек, білім құндылығының жеткілікті деңгейде қалыптасқандығын көрсетеді.
Сонымен бірге, жеке тұлғаның бəсекеге қабілеттілік факторларының маңыздылығы бойынша саралау кезінде (мұнда 1 — бұл ең аз маңызды фактор, ал 6 — ең маңызды фактор) респонденттер стреске төзімділік пен қиындықтарды жеңу қабілетін бірінші орынға қояды, ал шет тілдерін білу сияқты білімге əсер ететін критерийлер 6-шы орында, компьютерлік сауаттылық 5-ші орында. Жоғарыда келтірілген мəліметтер университетте студенттердің ортасында білім мəдениеті идеяларын алға жылжытуда шет тілі жəне ақпараттық-коммуникациялық технологиялар пəндерінің əлеуеті жеткіліксіз пайдаланылатындығын көрсетуі мүмкін.
52
Вестник Карагандинского университета
53
«Сіз өзіңізді бірінші кезекте кім деп санайсыз» деген сұрақты қоя отырып, біз тек төрт жауапты бөлдік — Қазақстан азаматы, өз ұлтының өкілі, өз діни тобының өкілі жəне əлем азаматы. Осы сұраққа жауаптарды талдау респонденттердің де осы сұраққа өз жауаптары бар екенін көрсетті жəне ең көп тарағандардың бірі «мен адаммын» жауабы болды, дегенмен ол қазақ тілді респонденттердің 5 %-ын жəне орыс тілді респонденттердің 7,9 %-ын құрады. Қазақ тілді студенттердің 76, 3 %-ы жəне орыс тілді студенттердің 51, 9 %-ы Қазақстан азаматы деп танылады; екінші орында «əлем азаматы» жауабы тиісінше 8,1 жəне 24,1 %, үшінші орында «өз ұлтының өкілдері» жауабы қазақ тілінде сөйлейтіндердің 5, 2 % жəне орыс тілінде сөйлейтіндердің 8, 3 % құрайды.
Келтірілген деректер дүниетанымды қалыптастыру процесіне, сананы жаңғыртуға байланысты пəндерді тікелей немесе жанама түрде зерделеу нəтижесінде ұлттық бірегейлікті сақтау идеялары қазақ тілді студенттер арасында да, орыс тілді студенттер арасында да тиісті дəрежеде қалыптасатынын көрсетеді.
Адамның сана-сезімін жаңғыртуға тікелей əсер ететін, өзін-өзі жүзеге асыруға деген ұмтылыс басты түрткі болғандықтан, біз «Сізге қандай ұмтылыстар тəн» деген сұрақ қойдық жəне 4 жауап нұсқасы берілді: өз мүмкіндіктеріңізді ескере отырып, алға қойған мақсаттарыңызға қол жеткізу, са- лауатты өмір салтын сақтау, оқуда табысты болуға тырысу, экологияға ұқыпты қарау. Қазақ тілді жəне орыс тілді студенттер тобында біз бірдей жауаптар алдық. Бірінші орында — «мен алға қойған мақсаттарыма қол жеткізуге тырысамын» (97 % — қазақ тілінде сөйлейтіндер, 96 % — орыс тілінде сөйлейтіндер), екінші орында — «мен экологияға ұқыпты қараймын» (94,7 % — қазақ тілінде сөйлейтіндер, 97,2 % — орыс тілінде сөйлейтіндер), үшінші орында — «мен оқуда табысты болуға тырысамын» (94,7 — қазақ тілінде сөйлейтіндер, 97,1 орыс тілінде сөйлейтіндер), төртінші орында — «Мен салауатты өмір салтын ұстанамын» (88,8 % — қазақ тілінде сөйлейтіндер, 69,1 % — орыс тілінде сөйлейтіндер).
Осы жауаптарды талдау зерттеліп отырған ЖОО студенттерінің мамандық таңдауы өз мүмкіндіктері мен қабілеттеріне сүйене отырып, саналы түрде жүзеге асырылды деп айтуға негіз береді, бұл жастар ортасында прагматизм құндылығының қалыптасқанын көрсетеді.
Мемлекет дамуының қазіргі кезеңінің маңызды аспектілері бар, оларды білу жəне түсіну əрбір жас маманға өзінің кəсіби қызметін жүзеге асыру үшін қажет.
Осындай аспектілердің бірі жастарды жалпыұлттық, адами құндылықтарға тарту факторлары болып табылады. Бұл сананың өзгеруі арқылы мүмкін, жастар арасында ұлтаралық келісім мен толеранттылық құндылықтарын қалыптастыру арқылы «Рухани жаңғыру» бағдарламасы бағытталған, онымен 100 % респонденттер таныс.
Айта кету керек, «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында жүзеге асырылып жатқан жобаларды білу бір мағыналы емес. Мəселен, респонденттер «қазақ тілінің латын əліпбиіне көшуі» (84,6 %) жəне «Қазақстанның 100 жаңа есімі» (75,5 %) жобасымен көбірек таныс. «Қазақстанның қасиетті рухани құндылықтары» немесе «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» (20,7 %) жобасымен жастар аз таныс.
Қазақ тілді студенттердің 87,4 %–ы жəне орыс тілді студенттердің 71,3 %–ы «Рухани жаңғыру» идеяларын білу қазақстандықтардың қоғамдық санасының өзгеруіне ықпал етеді деп санайды. Осы бағдарламаның идеяларын ілгерілету үшін ең маңызды жоба «Өнеркəсіп пен инфрақұрылымды дамыту» (81,7 %) деп атайды, бұдан əрі «Ғылым мен технологияны дамыту (78 %) жəне «Білім беру мен денсаулық сақтау сапасын арттыру» (71,8 %) жобасының рөлі атап өтіледі. Студенттер «наразылық қозғалыстарын» (5,4 %) ең елеусіз жоба деп санайды.
Қазақстан Республикасы — КСРО дағдарысы кезеңінде жəне ол ыдырағаннан кейін ұлтаралық қақтығыстар мен алауыздықты болдырмаған посткеңестік кеңістіктегі аздаған мемлекеттердің бірі. Бүгінгі таңда барлық ұлттар мен ұлыстардың өкілдері үшін экономикалық, əлеуметтік, мəдени, руха-
54
Вестник Карагандинского университета
55
ни даму мүмкіндіктерінің теңдігі нақты қамтамасыз етілген көпұлтты, мəдени жəне көпконфессиялы қоғам құру ісінде Қазақстанның жетістіктері, ұлтаралық келісім, Қазақстан халқының бірлігі, гуманизм, ұлт құқықтары мен адам құқықтарының үйлесімді ұштасуы қағидаттарын іс жүзінде іске асыру айқын көрінеді [3].
Осылайша, «Қазақстанда жүргізіліп жатқан мемлекеттік саясат ұлтаралық келісім мен жастардың толеранттылығын қалыптастыруға ықпал ете ме» деген сұраққа респонденттердің 40,6 %-ы «иə, əбден»деп жауап берді.
Қорытынды
Осылайша, біздің зерттеуіміз «Рухани жаңғыру» идеяларын студенттік жастар ортасына жылжытудың педагогикалық идеологиясының орын алатынын жəне ЖОО-ның жастарды ұлттық жəне жалпыадамзаттық құндылықтарға араластыру бойынша айтарлықтай резервтері бар екенін көрсетті. Дегенмен, оларды ЖОО-да оқу кезеңінде студенттік ортада ілгерілетудің белгілі бір тетігі қажет.
Əдебиеттер тізімі
- Программа «Рухани жаңғыру» — результаты и новые проекты. [Электронный ресурс]. — Режим доступа: https://www.inform.kz/ru/programma-ruhani-zhangyru-rezul-taty-i-novye-proekty_a3437371
- Сырымбетова Л.С. К вопросу приобщения студенческой молодежи к системе национальных ценностей / Л.С. Срымбетова, В.В. Сергеева, К.С. Бутенова // Вестн. Иннов. Евраз. ун-та. — 2020. — № 4 (80). — С. 29–36.
- Сергеева В.В. Научно-педагогические основы формирования патриотической культуры будущих педагогов в вузе: дис д-ра пед. наук / В.В. Сергеева. — Бишкек, 2018. — 243 с.