Қазақстан Республикасы (бұдан әрі - ҚР) туралы деректердің ақпараттық талдауы дәріхана ұйымдарының Халықаралық дәріханалық практикаға (бұдан әрі – ХДП) халықаралық стандартқа өту жағдайын және болашағын бағалауға мүмкіндік берді, оның барысында артта қалған облыстардың қатарына Батыс Қазақстан облысы кіретіндігі анықталды.
Түйінді сөздер:дәріхана ұйымдары, сапалы дәрі-дәрмектер, дәріхананың тәжірибесі, GXP, GPP, Қазақстан Республикасының батыс аймағы
Кіріспе. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасындағы 8887 фармацевтикалық лицензия иегерлерінің 3%-ында фармацевтикалық тәжірибеге сертификаттар бар. «Дәрілік заттар мен медициналық мақсаттағы бұйымдардың айналымы мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының 2018 жылғы 28 желтоқсандағы No 211-VІ Заңына сәйкес 69-бапқа сәйкес фармацевтикалық лицензия иелері үшін халықаралық стандартқа көшу GPP 2023 жылға дейін ұзартылды
Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес, 2023 жылдың 1 қаңтарынан бастап барлық дәріханалық ұйымдар дәріханалық практиканың халықаралық стандартына көшуі керек. Сондай-ақ, GDP және GPP сертификаттарының жарамдылық мерзімін екі ретті екі расталғаннан кейін 3-тен 5 жылға дейін ұзарту жоспарланып отыр, үшіншісі - шексіз.
Республикада жақсы дәріхана практикасы сертификаттарының иелерінің деректерін талдау Қазақстан Республикасының Батыс аймағы GPP стандартын қолданбайтын үштікке кіретінін көрсетті. GPP стандартын
Зерттеу мақсаты. Бұлжұмыстыңмақсаты - Ақтөбеқаласындағыдәріханаұйымдарыныңқызметін GPP халықаралықстандартыныңталаптарынасәйкестігінталдау.
Материалдар мен тәсілдер. Осы зерттеудідайындаубарысындасоциологиялықсауалнама (сұраққою) әдістері, соныменқатарсалыстыруәдістері, математикалық, статистикалықәдістер, сипаттауәдісі, логикалықәдісжәнет.б.
Зерттеудіңнегізгіматериалдары – дәріханалық тәжірибеге сәйкес дәрілік заттардың қауіпсіздігін бағалауды реттейтін нормативтікқұжаттартуралымәліметтер. Сондай-ақ «Миллениум», «Еврофарма» дәріханалар желісі сияқты Ақтөбе облысының дәріханалық ұйымдарынан, сондай-ақ денсаулық сақтау
105мекемелеріндегі дәріхана ұйымдарынан сұрау нәтижелері. Бұл зерттеуде сипаттамалық статистика қолданылды. Нәтижелер SPSS бағдарламалықжасақтамасыныңкөмегіменталданды (12.0 нұсқасы).
Нәтижелер мен пікірталас. 2020 жылдың 1 тоқсанныңаяғындағыжағдайбойыншареспубликадағы GPP халықаралық стандарт сертификаттарының 347 иегерлерініңішіненБатысҚазақстаноблысы 12% құрайды.
Қазақстандахалықаралықстандартқакөшу 2016 жылыболды, бірақБатысаймағында оны жүзегеасыру тек 2017 жылыбасталды [5]. 2017 жылыстандарттыенгізгендәріханалардың саны - 27. 2018 жылы жағдай өзгерді және стандартқакөшкендәріханалар саны екіесегеөсті, бұл 3,2% құрады.
ӘлеуметтанулықсауалнамафармацевтикалықұйымдардыҚазақстанРеспубликасыныңБатысаймағынатәнха лықаралықстандартқаөтукезіндетежейтіннегізгісебептер мен рычагтардыанықтаумақсатындажүргізілді.
Тиістідәріханатәжірибесіненгізушеңберіндежүргізілгенжұмыстардыңнәтижелерінтексеружәнеталдаунәти жесінде 100-ге жуықфармацевтер мен дәріханаұйымдарыныңбасшыларыәңгімелесті. Сауалнама мемлекеттік және коммерциялық сектордағы фармацевтер мен дәріхана менеджерлері арасында жүргізілді. Зерттеуге 6 айдан 35 жасқадейінгіжұмысөтілі бар фармацевтерқатысты
«БіздіңмемлекетіміздеGPP-ніңнегізгіережелеріқайжылықабылданғанынбілесізбе?» Деген сұраққа респонденттердің 85%-ы білеміздепжауапберді, 10%-ы жауап беруге қиналды және 5%-ы халықаралық GPP стандарты туралы білмейді, бұл бізге Респонденттердің 15%-ы дәріхана тәжірибесінің жақсы стандартын білмейді. (1- сурет).
Бізсондай-ақреспонденттергебағаберудісұрадық, қазіргі кезде олардың дәріханалық ұйымы GPP іске асырудың қай сатысында тұр.
Коммерциялықжәнемемлекеттіксектордағыфармацевтикалықұйымдардыңреспонденттерініңбасымкөпшіл ігі, атапайтқанда 39% олардыңұйымыGPPіскеасырудыңбастапқысатысындаекенінжәне 27%-ы жартылай дайын деп жауапберді (2-сурет).
106
Төменде диаграмма түрінде дәріханалардың Қазақстан Республикасының Батыс аймағындағы GPP стандартына ұзақ уақыт ауысуының негізгі себептері келтірілген. Респонденттердің 38%-ы стандартты жұмыс процедураларын (бұдан әрі - СЖП) әзірлеу қиын, 26% фармацевтерді GPP стандарттары бойынша оқыту қажеттілігі туралы пікірге келді (3-сурет).
Соныменқатар менеджерлер мен фармацевтердіңөздерінен GPP халықаралық стандартының негізгі ережелеріненхабардарлығынбағалаудысұрадық. Көптегенжағдайлардадәріханаұйымдарыныңменеджерлерімен директорларыфармацевтер ДЖТ (дәріхананыңжақсытәжірибесі) халықаралық стандартынішінарабіледідеп жауапберді. Фармацевтердің 77%-ы өздерістандарттыңбарлықаспектілерінбілетіндіктерінесенімдіболғанымен, олардәріханалықпрактиканыңхалықаралықстандарттарыннақтықолданбайды.
107
Дәріханаұйымықызметкерлерінің GPPстандарттарытуралыбілімдеріннеғұрлымегжей-тегжейлізерделеу үшінбізкелесісұрақтарғажауапберудісұрадық: стандарттыжұмыспроцедураларынжасауғақұжаттықнегізретінде
Фармацевтер GPP халықаралықстандартыныңнегізгіережелерінбілгенінеқарамастан, олар әлі күнге дейін стандарттыжұмыспроцедураларынжазудыңнегізгімеханизмінтүсінбейді, сондықтан халыққа фармацевтикалық көмектіңтиістітүрінхалыққакөрсетеалмайдыжәнедәрі-дәрмектерді фармацевтикалық дамудың қазіргі заманғыүрдістеріталапететінсапалытүрдесатаалмайды.GPP халықаралық стандартына көшу шеңберіндегі мемлекетіміздің нарығы.
108
«Сіздің дәріхана ұйымыңызда қандай стандартты операциялық процедуралар сипатталуы керек?» Деген сұраққа респонденттердің 30%-ы дәрі-дәрмектерді, медициналық мақсаттағы бұйымдард сақтау процедурасына, 40%- кежуығыдәрі-дәрмектерді, медициналық мақсаттағы бұйымдарды халыққа беру процедураларына жауапберді. Мәліметтерді талдау көрсеткендей, ұзақауысудың негізгі факторларының бірі - GPP стандарт- тарынасәйкесфармацевтикалықкөмеккөрсетудіңзаманауиталаптарынакадрлардыжергіліктіжердеоқытудыңболма уы. Респонденттердің 63% -ыныңпікірінше, дәріханаұйымдарындаСЖПқұруғажауаптыадам бар.
Дәріхана ұйымының көптеген қызметкерлеріне GPP стандарты талаптары аясында халыққа фармацевти- калық көмектің қосымша түрлерін ұсыну қиынға соғады. Олардыңбірі – тұтынушымен белгілі бір мәселелер бойынша консультация алуүшін жеке кеңсенің болуы.
109
ҚазақстанРеспубликасыДенсаулықсақтаужәнеәлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 27 мамырдағыNo 392 «Жақсыфармацевтикалықтәжірибенібекітутуралы» қаулысына енгізілген өзгертулерге сәйкес міндетті фармацевтикалық практика (GPP) стандартының талаптарына сәйкес орындалатын медициналық қызметтертуралыміндеттідиагностикалықзерттеулержәнебасқаережелералыныптасталды.
GPP стандартына міндетті сәйкестік мерзімі кейінірекмерзімгеауыстырылғанынақарамастан, Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі дәріханаларды ынталандыру құралдарын енгізуде. Мысалы, Еуропалық қайтақұружәне даму банкі (бұданәрі - ЕҚҚДБ) Қазақстан Республикасыныңүкіметіменбірлесіп, компанияның халықаралық стандарттарды (GxP) енгізуге кеткеншығындарын ішінара өтеуүшін 10 мыңе уроғадейін гранттар ұсынады. Бұл біздің мемлекет дәріхана ұйымдарына дәріханалық практиканың халықаралық стандарттарына көшу аясында қаржылық компонентті шешуге мүмкіндік беретіндігін көрсетеді.
Қорытынды: Осылайша, GPP стандартын дәрілік заттар айналымы субъектілері бойынша енгізу процесін зерттеп, талдайотырып, бізҚазақстанРеспубликасыныңБатысаймағынарттақалған 3 аймақтың қатарына қосудың басты себептері, біріншіден, фармацевтердің GPP стандартының ережелерімен хабардар болмауы, ең білімдері әкімшілік және басқару персоналы болып табыладыдеген қорытынды жасауға болады. Екіншіден, дәріхана ұйымдарында жауапты адамдар болғанына қарамастан, СЖП құру қиын. Үшіншіден, үй-жайларды GPP стандартының талаптарына сәйкес қайта жоспарлауға қаражаттың жетіспеушілігі.
Әдебиеттер
- «Дәрігерліктәжірибе» ҚазақстанРеспубликасыныңмемлекеттік стандарты. ҚР СТ 1615-2006.
- А.Р. Шопабаева, О. Н. Евтушенко, А.Р. ТөлегеноваҚазақстандықдәріханалардың ЖДП стандарттарынакөшуінедайындықтыталдау // ҚазҰМУхабаршысы. 2014. - № 5 - б. 165-167.
- «Жақсы фармацевтикалықтәжірибенібекітутуралы» ҚазақстанРеспубликасыДенсаулықсақтаужәнеәлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 27 мамырдағыNo 392 бұйрығы. - [портал http://adilet.zan.kz].
- «Халықденсаулығыжәнеденсаулықсақтаужүйесітуралы» ҚазақстанРеспубликасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегіNo 193-IV ЗРК кодексітолықтырумен. жәнеайн. 2020 жылғаарналған.
- ҚазақстанРеспубликасыхалқыныңденсаулығыжәнеденсаулықсақтауұйымдарының 2017 жылғықызметі. - 2018: Статистикалықжинақ / Қайдар Е.Қ., Кеңесова А.А., Юрченко И.В., Сабыров [жәнебасқалар]; ред. Біртанов Е.А., Цой А.В., Есмағамбетова А.С., Абдикаримова Д.А., Каптагаева А.К., Бекшин Ж.М.-Астана: ҚР МХ, 2018.-353 б.