Ацдатпа
Жоғары мектеп үшін ерекше талаптар кешеніне бейімделу тұлғаның тез өсуі мен қалыптасуы аясында. яғни адамның дамуындағы кезскті сыни кезең шеңберінде жүргізіледі.. ЖОО-да оқыту жоғары ақыл - ой жэне психоэмоционалдық жүктсмслсрмен. Еңбек және демалыс режимінің. тамақганудың жиі бүзылуымен қатар жүреді. бүл жиынтығында ағзаның компенсаторлық-адаптациялық жүйелерінің шиеленісуіне алып келеді және денсаулық жағдайына теріс эсер етеді.
Бұл жүмыстың максаты қалалық жэнс ауылдық жерлерден оқуға келген студенттер ағзасының функционалдық жағдайын зерттеу болып табылады. Мақалада қазіргі заманғы студенттердің функционалдық көрсеткіштерінің салыстырмалы сипаттамасы берілген жэне ағзаның бейімделу реакцияларының гендерлік айырмашылықтары анықталған. Мүндай зерттеу дене дамуының жас жэне аймақтық нормативтерін жасау үшін. сондай-ак ЖОО-да оқыту процесінде Денсаулық сақтау технологиялары жүйесін жетілдіру үшін қажст.
Макалада 1 курс студенттерінің өмір сүру жағдайына байланысты морфофункционалды дамуынын негізгі көрсеткіштері қарастырылған. бейімделу потенциалы мен физикалық денсаулық деңгейі анықталған. Деректерді талдау топаралық жэне гендерлік айырмашылықтар бар екенін көрсетті.
Kipicne
Қазіргі уақытта жастардың морфологиялық, функционалдық және психикалық денсаулық проблемасы күрт шиеленіскен ,бүл экоәлеуметтік қолайсыздық пен оқу жүктемесінің әсерімен байланысты [1,3,5,8].
Бұл ретте қазіргі экономикалық жағдайларда ауыл контингент! денсаулығының морфофункционалды ерекшеліктеріне байланысты мәселелер жеткілікті зерттелмеген. Қала мен ауылдың балалары мен жасөспірімдерінің морфофункционалды ерекшеліктерінің мәліметтері әлеуметтік-экономикалық жағдайға байланысты онтогенездегі елеулі айырмашылықтарды көрсетеді [6,7]. Қала мен ауыл халқы арасындағы айырмашылықтар ауыл тұрғындарын қоныстандыру сипаты, медициналық-санитарлық қызмет корсету, ауыл шаруашылығы еңбегі мен тұрмысының ерекшелігі және т.б. сияқты, морфофункционалды және психофизиологиялық даму мен халықтың денсаулығының ерекшеліктерін анықтайтын факторлар қатарында көрсетілген [2,4,5,6,10].
Материалдар мен әдістер
17-18 жас аралығындағы 400 бірінші курс студенті тексерілді (200 қыз және 200 жасөспірім) - Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің ұлты қазақ студенттері. М. Қозыбаев (қалалық 200 студент және ауылдық жерлердегі 200 студент). Барлық тексерулер күннің бірінші жартысында жүргізілді (сағат 9-дан 12-ге дейін). Морфофункционалды көрсеткіштер стандартты әдістемелерді қолдану арқылы анықталды:
Антропометриялық параметрлерді: дене үзындығы, дене салмағы , кеуде қуысының көрсеткіштері бойынша бағаланады. Анықталған деректер арқылы Кетле индексі, Пинье көрсеткіштері есеп арқылы шығарылады [3].
Функционалдық параметрлерден анықталды: қол динамометрииясы; салыстырмалы тыныштық жағдайында жүрек-қан тамырлары жүйесі қызметінің үнемділігі екі туынды бойынша бағаланды: артериялдық қан қысымы, жүрек жиырылуының жиілігі, Робинсон көрсеткіші [3].
Алынған материал р < 0,05 мәнділік деңгейінде тәуелсіз іріктеулер үшін Стьюденттің параметрлік емес критерийлерін қолдана отырып, вариациялық және айырымдық статистика әдістерімен өңделген.
Зерттеу нәтижелері
Біздің зерттеулеріміздің нәтижелері бойынша студенттердің антропометрикалық көрсеткіштерінде топаралық және жеке айырмашылықтар бар. Деректерді талдау кезінде бойдың ұзындығы, дене салмағы және кеуде қуысы шеңберінің көрсеткіштері бойынша ауылдық және қала тұрғындарын салыстыру кезінде айтарлықтай айырмашылықтар бар екені анықталды.
ЖОО-да оқу кезінде студенттердің физикалық дамуы мен функционалдық жағдайы тығыз байланысты және оқу кезеңінде ағзаның бейімделу мүмкіндіктерінің, денсаулықтың маңызды көрсеткіштері болып табылады. Әдеби мәліметтер бойынша оқу үрдісінде бейімделу кезінде физикалық дамуының нашарлауы байқалады [1,3,8].
Дененің тотальды өлшемдерінің антропометриялық көрсеткіштері тұрғылықты тұрған жерінің елеулі әсерімен анықталатын соматикалық ерекшеліктердің тұтас кешенін көрсетеді. Дене салмағының және кеуде қуысының шеңберінің неғұрлым жоғары көрсеткіштері екі жыныс бойынша да ауыл тұрғындарында анықталды. Барлық зерттелетін топтарда қала тұрғындары денесі ұзындығы жоғары болып шықты. Студенттердің тұрғылықты жеріне байланысты антропометриялық көрсеткіштерін талдау қала, ауыл студенттері екі жыныстың да өсу көрсеткіші томен екенін көрсетті.
Кетленің бой-салмақ индексі қала студенттерінде ауыл тұрғындарынан әлдеқайда томен. Қыздардың бой-салмақ арақатынасына жүргізілген баға (Кетле индексі бойынша) зерттеуге қатысқан барлық топтарда индекс жас-жыныстық норма шегінде болғанын көрсетті, алайда ол қалалық студенттер тобынан анық томен болды, бүл осы топтағы қыздардың ауылдықтармен салыстырғанда тығыз дене бітімінің аз екендігін көрсетеді.
Конституциялық типтерді талдау кезінде қалада тұратын студенттер арасында нормостениялық типтің және ауыл тұрғындары арасында гиперстениялық типтің басымдығын растайды. Пинье индексі қалалық студенттерде жоғары, бүл қарқынды осу мен дене салмақ көрсеткіштерінің томен болуымен түсіндіріледі.
Студенттердің қол динамометриясын бағалау тұрғылықты жеріне байланысты ауыл жастары мен қыздарының оң және сол қолдарының жоғары көрсеткіштері бар екенін көрсетті. ¥лдар мен қыздардың орташа параметрлері осы жас үшін орташа статистикалық көрсеткіштерге сәйкес келеді.
Кардио-респираторлық жүйенің функционалдық жағдайы бүкіл ағзаның бейімделу мүмкіндіктерін бағалау үшін барынша ақпараттық көрсеткіш болып табылады, өйткені ол сыртқы әсерлерге жауап береді және зерттеу үшін қол жетімді [1ДЗ].
Студенттер тұратын жеріне байланысты САҚ және ДАҚ орташа топтық көрсеткіштерін бағалау қала жасөспірімдерінің неғұрлым жоғары мағынаға ие болғанын көрсетті. Қыздар арасында артериалдыө қан қысымының деңгейі ауылдық қыздарда жоғары болды (117,5 + 1,06). АҚ көрсеткіші бойынша алынған деректер ауыл тұрғындарының АҚ деңгейі жоғары екенін көрсеткен басқа авторлардың зерттеулерімен келісіледі [6,7,9].
Робинсон индексі шамаларының теріс жас динамикасы жүректің механикалық қызметінің жақсаруын және жалпы қан айналымы аппаратының жағдайын көрсетеді [3], жүректің тыныштықтағы үнемді қызметі мен функционалдық қорының артуын көрсетеді [10]. Қыздар арасында Робинсон индексінің жоғары көрсеткіштері ауылдық қыздарда тіркелген (84,09 + 1,4), ал үлдар арасында бүл көрсеткіш қала түрғындарында жоғары болды (89,5 + 1,1).
Физикалық даму нәтижелері, кардио-респираторлық жүйенің функционалдық көрсеткіштері, сондай-ақ физикалық денсаулық деңгейінің интегралдық мәні негізінде біз студенттерді физикалық денсаулық деңгейі бойынша пайыздық бөлуді есептейміз. Студенттердің көпшілігінде физикалық денсаулық деңгейі орташа болды. Тексерілушілердің арасында денсаулықтың томен деңгейі қала жастарында басым болды 29%. Денсаулық деңгейі бойынша қалалық студенттер тобы орташадан жоғары болды. Сонымен қатар, дене денсаулығының жоғары деңгейі ауыл студенттерінде ғана тіркелген.
Қорытынды
Осылайша, 1 курс студенттерінің физикалық денсаулық деңгейін бағалау тұрғылықты жеріне байланысты ауылдан оқуға келген студенттердің денсаулық деңгейі олардың қалалық қүрдастарына қарағанда жоғары екенін анықтады. Мәселен, ауылдық жерлерден келген студенттерде олардың қалалық құрдастарына қарағанда морфологиялық және физиологиялық көрсеткіштердің жоғары мәндері анықталған. Бұл ретте, үлдардың тұратын жеріне қарамастан, құрдастарымен салыстырғанда, жоғары тотальды өлшемдері және жүрек-қантамыр жүйесінің адаптивті мүмкіндіктері бар.
Әдсбист:
- Әділбекова А.А., Смағұлов Н.К.. Сабидсн Г.С. Қазақстандық және шетелдік дәрігер- студенттердің жүрек ырғағының вариабсльділігінің ерекшеліктерін салыстырмалы бағалау // Fылым мен білімнің қазіргі мәсслслсрі. - 2016. - № 3.
- Айзман Р.И. Денсаулық және қауіпсіздік-заманауи жағдайдағы білім берудің негізгі міндетгері / / Денсаулық сақтау білімі. - 2011. - № 6(18). - Б. 48-52.
- Айзман Р.И., Айзман Н.И.. Лебедев А.В. Студенттердің әлеуметтік-психологиялық бейімделуі мен тұлғалық әлеуетін бағалау әдістсмссі: әдіс. нүсқаулық. - Новосібір. 2013 - 40 б.
- Лебедев А.В., Рубанович В.Б.. Айзман Н.И.. Айзман Р.И. Педагогикалық жоғары оқу орнындағы студентгердің морфофункционалдық ерекшеліктері //НМПУ хабаршысы. - 2014. -№1.-Б. 128-141.
- Калмакова Ж.А. Әлеуметтік-гигиеналық факторлардың Қазақстан Республикасының жоғары оқу орындары студенттерінің дснсаулық жағдайына әсері //Қолданбалы және іргелі зертгеулердің халықаралық журналы. -2014,- № 8 (1). -. 49-51 б.
- Мукатаева Ж.М., Кабиева С.Ж. Павлодар облысы оқушыларының физикалық дамуы мен денсаулығының мониторинг! //НГПУ хабаршысы.-2014.-№ L- Б. 51-73.
- Сүйіндікова Ж.Т. Қостанай облысы жергілікті және жергілікті емес студент тұрғындарының морфофункционалды және психофизиологиялық ерекшеліктері //Биология ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін автореферат- 2016.
- Cingi С.С.. Muluk N.B., Hanci D. Дене пропорциялары мен мамандықты тандау арасында корреляция бар ма? // Жасөспірімдер медицинасы және денсаулық халықаралық журналы. 2016. 28(2). Б. 175-82.
- Ибрагимова Е.Е., Майборода Д.Н., Сычев Е.В. Әртүрлі соматикалық аурулармен студенттердің физиологиялық жұмысқа қабілеттілігін бағалау //Адам-табиғат-қоғам: өмір сүру қауіпсіздігінің теориясы мен практикасы, экология және валеология., 2015, №1, Б. 58-62.
- Ndayisaba J.P.. Fanciulli A., Granata R.S. Дені сау ересек адамдарда жүрек-қантамыр жүйесінің вегетативтік функциясына жыныс пен жас әсері //Клиникалық автономды зерттеу, 2015, 25(5), Б.317-26.