Другие статьи

Цель нашей работы - изучение аминокислотного и минерального состава травы чертополоха поникшего
2010

Слово «этика» произошло от греческого «ethos», что в переводе означает обычай, нрав. Нравы и обычаи наших предков и составляли их нравственность, общепринятые нормы поведения.
2010

Артериальная гипертензия (АГ) является важнейшей медико-социальной проблемой. У 30% взрослого населения развитых стран мира определяется повышенный уровень артериального давления (АД) и у 12-15 % - наблюдается стойкая артериальная гипертензия
2010

Целью нашего исследования явилось определение эффективности применения препарата «Гинолакт» для лечения ВД у беременных.
2010

Целью нашего исследования явилось изучение эффективности и безопасности препарата лазолван 30мг у амбулаторных больных с ХОБЛ.
2010

Деформирующий остеоартроз (ДОА) в настоящее время является наиболее распространенным дегенеративно-дистрофическим заболеванием суставов, которым страдают не менее 20% населения земного шара.
2010

Целью работы явилась оценка анальгетической эффективности препарата Кетанов (кеторолак трометамин), у хирургических больных в послеоперационном периоде и возможности уменьшения использования наркотических анальгетиков.
2010

Для более объективного подтверждения мембранно-стабилизирующего влияния карбамезапина и ламиктала нами оценивались перекисная и механическая стойкости эритроцитов у больных эпилепсией
2010

Нами было проведено клинико-нейропсихологическое обследование 250 больных с ХИСФ (работающих в фосфорном производстве Каратау-Жамбылской биогеохимической провинции)
2010


C использованием разработанных алгоритмов и моделей был произведен анализ ситуации в системе здравоохранения биогеохимической провинции. Рассчитаны интегрированные показатели здоровья
2010

Специфические особенности Каратау-Жамбылской биогеохимической провинции связаны с производством фосфорных минеральных удобрений.
2010

Тиімділік аудиті мемлекеттік бюджеттік бақылауды өткізудің маңызды эдістерінің бірі ретінде

Əлемдîк тəжıрибе көрсетіп отырғандай, елімізде жакыɪɪда ғана енгізілген каржылык бақылау жəне мемлекеттік аудит жүйесі əрбíр елде өз ерекшеліктері бар. Қазақстанда каржылык бакылау мен мемлекеттік аудит мемлекеттік баскартдын ажырамас бөлігі жəне бюджет каражатын баскару мен пайдаланудың тиімділігін бакылау кұралы болып табылады, каржылык есептілік, сəйкестíк жəне тиімділік аудиттерін камтиды. Авторлар мемлекеттік бюджеттік бакылауды жүргізудің маңызды əдíсí ретінде мемлекеттік аудит күрылымындағы тиімділік аудиті мəселелерíн ашты. Такырыіпың өзектілігі біздің елімізде бюджетті жоспарлау жəне бюджетті аткару сиякты мəселелер əлí күнге дейін басты назарда калатышжіа байланысты. Бүл түрғыда функцияларына бюджет акшасын алтшылардың каржылык тəртíбш камтамасыз ету кіретін каржылык бакылау жəне мемлекеттік аудит органдарыныц мəɪɪí артады. Макалада каржы бакылау жəне мемлекеттік аудит органдарыныц есеп беру деректеріне талдау жүргізді, ол бюджетке қайтарылғаш жəне калпына келтíрíлɪеɪĩ каражат сомасының үлғаю үрдісі бар екеɪшɪ көрсетті. Алайда назар аударуды талап ететíɪĩ проблемалар да бар. Авторлардың пікіршше, мемлекеттік аудит оргаіідарыііың кадрларын əдíстемелíк камтамасыз ету жəне дайындау бойынша жүмысты күшейту кажет.

Шетел мемлекеттерінде мемлекеттік жəне муниципалдык каржы бакылауының әртүрлі модельдері бар. Дегенмен, осы жүйенің ары карай дамуына аудитті немесе оның элементтерін бюджеттердің түрлі деңгейлеріндегі түсімдер мен шығындардың орынды жəне дүрыс бөлінуін, кабылданған шешімдердің, маңызды заңды актілердің жарғылык ережелерін, билік органдарының кызметтерінің тиімділігін аныктайтын бакылау ісінің тәуелсіз жүйесіне орталыксыздандыру жəне бөліп шығару кажет [1].

Қазіргі уакытта дамыған елдерде мемлекеттік каржы бакылау органдарының көбісі тиімділік аудитін мемлекеттік бюджеттік бакылауды өткізуінің маңызды әдісі ретінде кең колданады [2]. Тиімділік аудитінің негізгі максаты — колжетімді мемлекеттік күралдарды колданудың əлеуметтîк маңызы бар нәтижесін аныктау. Мысалы, денсаулык пен халыктың өмір сапасын жаксарту, білім беру жəне денсаулык сактау кызметтерінің сапасын жоғарлату, кылмыс деңгейін төмендету түрлерінде.

Кейбір дамыған елдерде жоғары каржы бакылау органдарының тексерулерінің жалпы санында тиімділік аудиттің үлесі 50 % асады [3]. Мемлекеттік каржы бакылау органдарының кызмет жасау нәтижесінде каржылык бүзушылыктар аныкталады. Олардың күрамында бюджеттік күралдарды заңсыз жəне орынсыз колдану. Ол бюджеттік процестің тиімділігін жоғарлату, атап айтканда, мемлекеттік каржылык бакылаудың өз кызметінің тиімділігі мен Қазакстанда мемлекеттік аудитті енгізу мәселелері өзекті екенін көрсетеді [4].

Жалпы Республикалык бюджеттің (РБ) 2016-2017 жж. аралығындағы орындалуына карасак, 2017 ж. 2016 ж. салыстырғанда бюджет түсімдері 26,5 % өсті. Оның ішінде салык түсімдері — 13,4 %, трасферттер — 51,9 % өссе, салык емес түсімдер — 46,4 %, негізгі капиталды сатудан түсімдер — 44,2 % төмендеді [5].

Мұңай емес түсімдер, трансферттерді есепке алмағанда, 2017 ж. 4,2 трлн тг тең болып, жалпы ішкі өнімдегі үлесі 8,1 % күрады. Ол 2016 жылғы көрсеткішпен салыстырғанда 0, 3 % төмен (1-кесте).

1-кесте РБ 2016–2017 жж аралығындағы түсімдері

Түсімдер

2016 ж.

2017 ж.

Ауытку

трлн тг

%

РБ түсімдері, трансфертсіз

4,6 ¯¯

5,0 ¯¯

0,4 ¯

108,7

РБ мүңай түсімдері

0,6

0,9

0,3

150,0

РБ мүңай емес түсімдері

3,9

4,2

0,3

107,7

Егер салыктык түсімдерді карастыратын болсак, 2017 ж. жоспардан 100,8 % астам сомаға орындалды (1-сур.). Олардың кұрамында корпоративтік табыс салығы бойынша жоспар 5,3 % орындалмаған. Орындалмау себептеріне келесілерді жаткызуға болады:

  • екінші деңгейдегі банктердің пайдалылығының төмендеуі;
  • уранның 1 кг салмағына санағандағы іске асыру бағасының 17,3 % төмендеуі.

Бюджет шығындарын алатын болсак, 2017 ж. жалпы шығындардың 21,1 млрд тг, немесе 0,2 %, орындалмаған (2-кесте).

2- ке с т е

Мемлекеттік бюджет шығындарының орындалуы, млрд тг

Орындалу жайы

201ж.

2017 ж.

Ауыткуы 2017/2016

%

есе

Орындалды

8501

11156

131,0

1,3

Үнемделді

34,3

2,6

7,0

13

Бөлінбеген резерв

75,6

3,4

4,0

22

Игерілмеген

36,0

15,0

41,0

2

Министрліктер арасында карасак, ең көп игерілмеген сома 4,1 млрд тг денсаулык сактау министрлігі бойынша (1-сур.)

Мемлекеттік аудит органдарының кызметтерінің талдау нэтижесі бойынша 2017 ж. бұзушылыктардың жалпы санынан бюджетке 93 % калпына келтіріліп кайтарылған (3-кесте). Аудит органдарының мэліметтері бойынша, табылған бұзушылыктар мен калпына келтірілген жəне кайтарылған сомаларды есептегенде 2017 ж. бұзушылык бойынша сома жалпы аудит сомасының 9 %, ал кайтарылған сомалар 8 % кұрады.

3-кесте

2017 ж. мемлекеттік аудит органдарымен анықталған бұзушылықтар

Ескерту. Авторлармен кұрастырылған [4].

Орган

Аудит іс-шаралары

Бұзушылыктар, млрд тг

Қалпына келтіріліп кайтарылды

саны

млрд тг

каржы

процедур

млрд тг

%

Есеп комитеті

315

11100,0 ¯¯

320,4

3,5

276,8

86,0

Ревизиялык комиссия

3395

2844,5

171,0

875,9

170,4

99,0

Ішкі мемлекеттік аудит комитеті

4438

2301,1

274,6

679,6

258,7

94,0

Сонымен катар тиімсіз колданған күралдардың жалпы сомасында бюджеттік жүйенің дəйегíлерíн жəне мемлекеттік аудит органдарымен табылған каржылык бұзушылыктар негізгі үлеске ие (2-сур.).

Республикалык бағдарламалар бойынша игерілмеген сомалардың үлесі 82,39 %, тиімсіз колдану — 14,66 %, ал бүзушылык — 2,95 %.

Мемлекеттің аудит органдарының көрсеткіштері бойынша кабылданған шаралар мен жүргізілген жүмыс нəтижесíнде 2017 ж. 2016 ж. салыстырғанда каржылык бұзушылык көлемі 3,1 % азайды. Сонымен катар аудитпен тексерілген күралдар көлеміндегі каржылык бүзушылыктар үлесі 6, 0 % күрды.

Жалпы каржылык бүзушылык көлемінде бухгалтерлік есеп пен каржы есебі туралы заңды бүзу негізгі үлеске ие (80 % астам). Бүл көрсеткіш бухгалтерлік кызметкерлердің біліктіліктерінің кажетті деңгейде болмауы жəне кадрлар ағымы (3-сур.).

Есеп комитетінің есебіне сүйенетін болсак, 2018 ж. 1 каңтарына республикалык бюджеттен аймактарға 2520,9 млрд тг каражат бөлінген. Осы соманың 40 % максатты трансферттер, субвенциялар — 59 % [6]. Осыған карағанда Республикалык бюджеттен бөлінетін трансферттер аймактардың əлеуметтíк-экономикалык мəселелерíн шешудің негізгі кайнар көзі болып келеді.

Осы трансферттер бойынша ең көп игермеген Павлодар, Карағанды облыстары жəне Астана каласы.

Мəселенщ баска жағына карасак, көп аймактарда трансферттер сомасы бюджеттік алулардан да асады. Мысалы, Астана каласы — 10 есе, Алматы каласы- 23,7 %-ға, ал Манғыстау облысы бойынша — 46,3 %. Яғни бюджетаралык катынастарда диспропорция орын алуда (5-сур.).

Орталык мемлекеттік органдар (ОМО) арасында шығындар сомаларын алсак, республикалык бюджеттік бағдарламалар бойынша 2017 ж. игерілмеген сома 14984,0 млн тг тең болды. Бұған катысты республикалык бюджеттік бағдарламалар əкíмшíлермен іске асырылған шығындар — 9639513 млн тг.

2017 ж. «Шығындар» бабы бойынша бюджет жоспары 21076,8 млн тг, ал ҚР үкіметінің бөлінбеген резерв сомасы 3445,6 млн тг кұрады.

4-кестенің мəлíметтерí бойынша, ОМО арасында 2016 ж. ең көп игерілмеген сома Дін істері жəне азаматтык коғам министрлігі бойынша, ал 2017 ж. жағдай күрт өзгеріп, əкíмшíмен іске асырылатын шығындар сомасы 8,9 млн тг тең болған.

4-кесте

2016–2017 жж. аралықтарындағы шығындар бойынша салыстырмалы ақпарат, млн тг

ОМО атаулары

Администратормен іске асырылатын шығындар

Бюджеттік бағдарламалар есебінен бөлінетін шығындар

2016 ж.

2017 ж.

2016 ж.

2017 ж.

Мемлекеттік қызмет жəне жемқорлыққа қарсы агенттік

-10,9

-0,5

-2,8

-

Бас прокуратура

-251,2

-16,4

-0,6

-

Жоғарғы Сот

-

-371

-

-

Ұлттық қаупсіздік комитеті

-

-

-

-

Есеп комитеті

-1,9 ~

-

-0,2 ¯

 

Қорғаныс жəне аэроғарыш өжркәсі6і министрлігі

-89,4

-

-

-

Дін істері жəне азаматтық қоғам министрлігі

-134828,5

-8,9

-16400,3

-0,7

Ақпарат жəне коммуникация министрлігі

-246,2

-248,9

-

-

Ұлттық экономика министрлігі

-362,1

-234,1

-293,1

-39,1

Инвестиция жəне даму министрлігі

-419,3

-677,3

-55,9

-2,2

Энергетика министрлігі

-0,7 ¯

-114,4

-40,1

-

Мəдениет жəне спорт министрлігі

-246,2

-175

-

-271,6

Денсаулық сақтау министрлігі

-995,3

-412,3

-416,2

-1,4 ¯¯

Білім жəне ғылым министрлігі

-2327,1

-911,1

-314,5

-3093,0

Әділет министрлігі

-731,9

-355,5

-1,3

-43,7е

Қаржы министрлігі

-31545,2

-1906,9

-14,7

-2,2

Еңбек жəне əлеуметтíк қорғау министрлігі

-7,3

-111,4

-

-629,3

Ауыл шаруашылық министрлігі

-125,0

-1465,7

-774,0

-315,0

Қорғаныс министрлігі

-28970,3

-116,3

-

-

Сыртқы істер министрлігі

-3186,6

-491,0

-3,1 ¯¯

-

Ішкі істер министрлігі

-1088,1

-91,7

-99,7

-0,2 ¯¯

Ескерту. Авторлармен құрастырылған [6].

Бюджеттік бағдарламалар есебінен бөлінетін шығындар бойынша да 2016 ж. ең көп игерілмеген сома Дін істері жəне азаматтық қоғам министрлігінде көрінеді. Бірақ 2017 ж. жағдай өзгеріп, бұл шығындардың сомасы 0,7 млн тг тең болған.

5-7-суреттердің көрсеткіштеріне сүйене отырып, келесідей қорытынды жасауға болады. Егер 2016 ж. ең көп игерілмеген сома Дін істері жəне азаматтық қоғам министрлігі бойынша болып, 151228,8 млн тг құрады. Мысалы, 2017 ж. арналған түзетілген республикалық бюджетте Қазақстан Республикасы Дін істері жəне азаматтық қоғам министрлігіне 6 Бюджеттік бағдарламаны іске асыруға 2 427 986,6 мың тг қарастырылды, орындалуы 2 427 977,0 мың тг, немесе 100 %, құрады. 9,6 мың теңге орындалмаған-бюджет қаражатын үнемдеу.

2017 ж. жағдай өзгеріп, бюджеттен бөлінген соманы нақты игермегендердің алдында Қаржы жəне денсаулық сақтау министрліктері. Мысалы, Қаржы министрлігін алсақ, 2017 ж. арналған түзетілген республикалық бюджетте Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігіне 4 183 452 450,6 мың тг шығындар қарастырылды, оның ішінде 551 251 819,0 мың тг Министрліктің меншікті іске асыратын бюджеттік бағдарламаларға, 2 106 015 509,0 мың тг қаражатты мақсатты аударуға, 34 449 258,0 мың тг бөлінетін бюджеттік бағдарламалар есебінен іске асырылатын бюджеттік бағдарламаларға, 1 488 290,2 мың тг жергілікті атқарушы органдарға субвенция түрінде аудару үшін.

Орындалуы 4 178 097 704,4 мың тг, немесе жылдық жоспарға 99,9 % құрады, оның ɪшɪнде 549 344 936,2 мың тг əкİмшİнщ өз бетінше іскеасыратын бюджеттік бағдарламалар бойынша, 2 106 015 509,0 мың тг нысаналы қаражат аудару бойынша, 34 447 023,8 мың тг бөлінетін бюджеттік бағдарламалар есебɪнен ɪске асырылатын бюджеттɪк бағдарламалар бойынша, 1 488 290 236,0 мың тг жергɪлɪктɪ атқарушы.

Орындалмау 5 354 746,2 мың тг құрады, оның ɪшɪнде 133 652,6 мың теңге — мемлекеттɪк сатып алу нəтижелерɪ бойынша үнем, 7 478,1 мың тг — еңбекақы төлеу қоры бойынша үнем, 90 454,0 мың тг — өзге үнем, 3 445 628,6 мың тг — Қазақстан Республикасы Үкіметі резервінің бөлінбеген қалдығы. Игерɪлмеген 1 677 534,мың тг. Игерɪлмеген себептерɪ:

  • техникалық-экономикалық негɪздемелердɪ, қаржы-экономикалық негɪздемелердɪ, жобалау — сметалық құжаттаманы түзету есебɪнен;
  • мемлекеттік сатып алу бойынша конкурстардың өткізілмеуіне байланысты;
  • қазынашылық органдарына тɪркеуге шарттарды кеш ұсыну есебɪнен;
  • өнім берушілердің тауарларды жеткізуінің болмауына байланысты;
  • төлем нақты көрсетілген қызмет көлемі үшін төленді;
  • орындалған жұмыс актɪлерɪн, шот-фактураларды уақтылы ұсынбау есебɪнен;
  • сот талқылауларына байланысты;
  • қаражатты жұмсау қажеттілігінің болмауына байланысты.

Қорыта келе, мемлекеттік баскару саласында каржы ағындарын баскару корытындыларын бағалау тетіктерін кұруға бағытталған тиімділік аудитін енгізу, əрине, бюджет каражатын пайдалану тиімділігін арттыру жөніндегі барлык проблемаларды шеше алмайды. Бұл жерде мемлекеттік каржы ресурстарын алушылардың өздерінің тиімділігін арттыруға тікелей кызығушылык кажет [6, 7].

 

Əдебиеттер тізімі

  1. Шегурова В.П. Зарубежный опыт организации государственного финансового контроля / В.П. Шегурова, М.Ф. Желтова // Молодой ученый. — 2013. — № 1. — С. 209-212.
  2. Рахимова Г.А. Роль аудита эффективности в зарубежной практике общественного контроля / Г.А. Рахимова Б.Т. Нажмиденов // Вестн. Караганд. ун-та. Сер. Экономика. — 2016.
  3. Степашин С.В. «Аудит эффективности как важнейшая форма государственного финансового контроля» / С.В. Степашин [Электронный ресурс]. — Доступ из http://www.ach.gov.ru/ru/chairman/? id=217
  4. Рахимова Г.А. Внутренний государственный аудит в системе государственного управления / Г.А. Рахимова, Б.Т. Нажмиденов // Вестн. Караганд. ун-та. Сер. Экономика. — 2016.
  5. Отчет Правительства РК об исполнении республиканского бюджета за 2017 год.
  6. Заключение к отчету Правительства РК об исполнении Республиканского бюджета за 2017 год [Электронный ресурс]. — Режим доступа: www.esep.kz.
  7. Натрус О.П. Внедрение международных стандартов аудита в деятельность Счетной палаты Украины — шаг к совершенствованию взаимодействия с ВОФК СНГ / О.П. Натрус // Журн. Счетной палаты Кыргызской Республики «Финансы и контроль». — 2004. — Вып. IV.

Разделы знаний

Биология

Биология бөлімінде сіздер Қазақстанның ғылыми журналдарында жарияланған  ғылыми және тәжірибелі биология бойынша көптеген мақалалар мен баяндамаларды таба аласыздар.  Авторлар өздерінің жұмыстарында қазіргі билогияның негіздері, тарихы,  зерттеу бағыттары мен ғылыми зерттеулердің нәтжелері және биология ғылымының басқа да бөлімдері жайлы толық анықтама береді.

Медицина

Совокупность наук о болезнях, их лечении и предупреждении.

Педагогика

Бұл бөлімде сіздер педагогика пәні бойынша көптеген тақырыптарға арналған мақалалар мен баяндамаларды таба аласыз. Бұл мақалалар сіздерге түрлі педагогика жайлы ғылыми жұмыстарды жазуға бағыт-бағдар бере отырып, жаңа ғылыми ашылымдар мен тәжірибелік зерттеулердің нәтижелерін танып-білуге көмектеседі.

Психология

Психология бөлімінде психология пәні, міндеттері мен мақсаттары, психикалық құбылыстардың пайда болу заңдылықтары, психология бөлімінің тармақтары, психология ғылымының пайда болу тарихы, қалыптасуы және психологияның басқа да тақырыбындағы қызықты мақалаларды таба аласыздар. 

Социология

 Бұл бөлімде социология немесе әлеуметтану ғылымы жайлы, қоғамның қалыптасуы, жұмыс істеуі және даму заңдылықтары туралы мақалалар қарастырылған. 

Тарих

Бұл бөлімде сіздер тарих ғылымының түрлі тақырыбына жазылған көптеген ғылыми мақалаларды таба аласыздар. Бұл мақалалар сіздерге рефераттар мен баяндамаларды жазуға көмектеседі.

Техникалық ғылымдар

Мұнда келесідей ғылыми мақалалар жарияланады: физика-математикалық , химиялық, гелогия-минерология, техникалық және гуманитарлық ғылымдардың өзекті  мәселелері, ғылыми конференциялардың, семинарлардың материалдары, ғылыми-техникалық комиссияның қағидалары, техникалық білімнің мәселелері.

Филология

 Бұл бөлімде филология пәні жайлы, филологияның түрлі тақырыбына жазылған мақалалардың жиынтығы қарастырылған. 

Философия

Қазақстанның ғылыми журналдарында жарияланған  философия пәні бойынша ғылыми мақалалар. Бұл бөлімде қоғам тану жайлы көзқарастар, сонымен қатар қазақ халқының ұлы тұлғаларының философиялық көзқарастары келтірілген.

Халықаралық қатынастар

Халықаралық  қатынастар  бөлімінде сіздер Қазақстанның ғылыми журналдары мен жиынтықтарында жарияланған, мақалалар мен баяндамаларды табасыздар.  Авторлар өздерінің жұмыстарында халықаралық қатынастарды дамытудың жолдары мен оларды дамытудағы негізгі алғышарттарды қарастырады. Халықаралық экономикалық қатынастардың мемлекетті дамытудағы ролі мен маңызын ашып көрсетеді.  Мұнда сіздер халықаралық қатынастар, сыртқы экономикалық саясат тақырыбы бойынша көптеген материалдарды таба аласыздар.  

Экология

Экология

Экономика

Экономика бөлімінде сіздер Қазақстанның ғылыми журналдары мен жиынтықтарында жарияланған, мақалалар мен баяндамаларды табасыздар.  Авторлар өздерінің жұмыстарында материалдық игіліктерді өндіру, айырбастау, бөлу және тұтыну үрдісі кезінде адамдар арасында пайда болатын өндірістік қатынастарды дамытудың жолдарын қарастырады.  Мұнда сіздер экономика, экономикалық теория тақырыбы бойынша көптеген материалдарды таба аласыздар.  

Құқық

Құқық бөлімінде сіздер Қазақстанның ғылыми журналдары мен жиынтықтарында жарияланған, мақалалар мен баяндамаларды табасыздар.  Авторлар өздерінің жұмыстарында құқық туралы жалпы түсінікті ашады, құқықтық қоғамның қалыптасып дамуы жайлы және оның маңызын қарастырады. Мұнда сіздер құқық пәні тақырыбында жазылған көптеген материалдарды таба аласыздар.