Тарих

XIX ғ. аяғы мен ХХ ғ. басы патша үкіметінің арнайы статистикалық, экономикалық жəне жергілікті ғылыми, қоғамдық-географиялық экспедициялар ұйымдастыру арқылы Қазақстанды қарқынды түрде зерттеуімен сипатталады. Осы кездегі статистикалық-экономикалық зерттеулер мен тексерулер қазақтардың құнарлы игерілген жерлерін артық жерлер, бос жатқан жерлер деп, қоныстану корына тартып алу мақсатында жүргізіледі. Осындай мағынадағы статистикалық мəліметтердің жарықка шығуы патша өкіметінің қоныстандыру саясатының құрамдас бөліктерінің бірі болып табылады. Əрбір өркениетті мемлекет, əрбір халық өзінің өткенін бағамдап, ата тарихын жасайтыны хақ. Сол тарихынан тағылым алып, оның сабақтарын ескеру — мемлекетіміздің дамуының негізгі факторларының бірі. Адам қоғамындағы ілгері дамудың бəрі де өткен өмірдің тəжірибесінің нəтижесі. Сондықтан тарихқа мойын бұру, ата-бабаның өмір-тіршілігін ұмытпау келешек ұрпақтың адамгершілік міндеті ғана емес, сонымен бірге ілгері дамудың кепілі де. Ал, сол тарихи сананы, тарихи құбылыстарды калпына келтіру үшін міндетті түрде тарихи деректерге жүгінуіміз керек.
2009

Ұлытау өңірі ортағасырларда саяси оқиғалардың аренасы болды. Ұлытау өңірінің ортағасырлардағы тарихы Монғол империясының құрылуымен байланысты. Шыңғыс хан Дешті-Қыпшақ даласын үлкен ұлы Жошының үлесіне береді [1; 283]. Жошының мазары Қарағанды облысы Ұлытау ауданында, Жезқазған қаласынан 45 км жерде, Кеңгір өзенінің сол жағалауында орналасқан [1; 283; 2; 242]. Жошының        Дешті-Қыпшақ    даласына        келуі    туралы       парсы      авторы       əл-Джузджанидің «Табакат-и-насири» шығармасында былай деп жазады: «Туши (Жошы. — Ж.Ж.) и Чагатай, управившись делами хорезмскими, обратились на Кипчак и Туркестан, покорили и заполонили одно за другим войска и племена кипчакские и подчинили все (эти) племена своей власти» [3, 14].
2009

Қазақстанда тарихи географияның арнайы ғылым саласы ретінде қалыптаспағаны белгілі. ХХ ғасырдың орта шеніне дейін арнайы түрде тарихи-географиялық зерттеулер жүргізілмеді. Белгілі зерттеуші Г.Ф.Дахшлейгер «Қазақстан тарихнамасында шығыстану, деректану, палеография, нумизматика, геральдика, метрология, тарихи география жəне т.б. қосымша пəндер жеткілікті деңгейде көрініс алмай жатыр» деп, 70-шi жылдарға дейінгі жағдайды шолып өтті [1; 127]. Дегенмен, Қазақстан тарихына байланысты тарихи география мəселесі мүлдем қарастырылусыз қалған жоқ. Отандық ғалымдардың зерттеулерінде арнайы немесе жанама түрде болсын тарихи- географиялық тақырыптар көтерілді. Қазақстан тарихының Қазан төңкерісіне дейінгі тарихнамасы, Қазақстанның тарихи өлкетануы жəне оның зерттелу тарихнамасы Г.Ф.Дахшлейгердің, Э.А.Масановтың, сонымен қатар С.Ш.Ахметованың еңбектерінде қарастырылған болатын [1–3]. Мұнда ХІХ ғасырдағы Қазақстанның тарихи өлкетануының қалыптасуын қарастыруда автор көбінесе жоғарыда көрсетілген тарихнамалық еңбектерді қайталағанмен, біріншіден, Қазақстанды зерттеу қоғамының жұмысына, екіншіден, мұржайлық өлкетанудың жəне ескерткіштерді қорғау ісінің дамуы мəселелеріне жан-жақты тоқталады [3; 80–129; 130–155].
2009

«Тауарих хамса» Алтын Орда жəне оның ыдырау нəтижесінде құрылған түрік-татар мемлекеттерінің тарихын баяндайтын жазба деректердің қатарын құрайды. Отан тарихында аталған кезеңге байланысты жазба деректер қоры жəне оларды талдайтын еңбектер тым аз. Жалпы, əлемде Алтын Орда жəне оның төңірегінде жүргізіліп жатқан зерттеу жұмыстары күннен күнге өз аясын қосалқы деректерді тану арқылы кеңейтіп келе жатыр. Алтын Орда тарихын белгілі араб, парсы, монғол, орыс, түрік деректерімен қоса армян, қытай, грузин, грек, итальян, латын жəне т.б. [1] тілді еңбектермен қатар зерттеу қажеттілігі айтылып жүр. Алтын Орда тарихы «Тауарих хамсада» «Шыңғыс əулетінің билік ету кезеңдері» [2] деген бөлімде баяндалған. Қ.Халид тарихты Жошының қайтыс болуымен жəне оның бес ұлының есімдері төмендегідей тізбекпен: Үрде ижн (Орда), Бату хан, Тоғай Темур, Шайбан хан [3] деп атап, бір ерекшелігі Бату ханның замаманын қазақ хандығының құрылу уақытына дейінгі аралықты «он төрт» кезеңге бөліп қарастырған. Жошы иелігіне қараған аймақта, билік басында деректер бойынша, оның ұлдары мен ұрпақтары отырған.
2009

Қазан төңкерісінен кейін Ресейдегі саяси жағдай шиеленісе түсті. Өйткені Уақытша үкіметті құлату, Учредительдік Құрылтайды қуып тарату, большевиктердің экономикалық жəне саяси- əлеуметтік шаралары, Кеңес өкіметіне қарсы дворяндардың, буржуазияның, интеллигенцияның шіркеудің, офицерлердің ашық наразылығын туғызды. Большевиктердің «революциялық» саяси əдістерін демократиялық интеллигенция, казактар қауымы, кулактар мен орта шаруалар қолдаудан бас тартты. Осының өзі азамат соғысының басталу себептерінің бірі Кеңес өкіметінің ішкі саясаты деп айтуға болады. Декрет бойынша жерді тартып алу, өнеркəсіп ошақтарын үкіметтің қарамағына беру, азық-түлік бөлуде мемлекеттік монополияны орнату т.б. жаңа үкіметтің шаралары помещиктер мен буржуазияның Кеңес өкіметіне қарсы күрес бастауына əкеп соқты. Сондықтан жеке меншіктерінен айырылған таптардың оны қайтару үшін күресі де азамат соғысының басталу себептерінің екінші жағы болды.
2009

Мақалада ислам əлеміне танымал, жоғары дəрежеге ие кемеңгер ғалым Əбу Мансур əл-Матуридидің «Тəуилату əһли сунна» атты еңбегінде Құран мəтіндерін интерпретациялаудағы əдістері кеңінен қарастырылып, талқыланды. Маңызды əрі ең үлкен еңбек саналған «Тəуилатул Құран», кейде «Тəуилату əһлис сүннə» деп те аталатын. Бұл еңбек Құран аяттарымен жəне хадис мəтіндерімен түсіндірілген. Сондай-ақ ғалымның Құран мəтіндерін түсіндіру барысында тəпсір, хадис, ақида, фиқһ, фиқһ əдіснамасы жəне логика сынды көптеген ислам ғылым саласын қамтығанын көре аламыз. Матуриди еңбегі аяттарды жан-жақты талқылауымен əрі оқырманға түсініктілігімен ерекшеленеді. Бұған қоса оның ақыл мен нақылды (діни мəтіндерді) бір еңбекте керемет ұштастыруымен де еңбектің құндылығын көрсетеді. 
2016

Исламның Қазақ даласына енуі мен таралуы, орта ғасырлардағы жергілікті қоғам үрдісінің қалыптасуы — қазіргі уақытқа дейін шешілмей отырған үлкен мəселе. Қазіргі таңда бұл тарихи кезеңді зерттеуге үлкен мəн беріліп отыр. Ұлы қазақ даласының орта ғасырлардағы жергілікті ислам тарихының болмысын зерттеп-зерделеуге кедергі болып отырған бірінші тосқауыл — деректердің тапшылығы. Ал сол заман еншісіне тиесілі уақытта жазылған деректердің орта ғасырлардағы көне қалаларымыз жəне көрші өңірлердегі жергілікті қоғамның қарапайым тұрғындарынан бастап, ғұлама- ғалымдар, мемлекет қайраткерлері, хан-сұлтандар, олардың ұстанған діни бағыттары, мəдени көзқарастары, əлеуметтік жəне саяси хал-ахуалдарынан мол мəліметтер беруде маңызы жоғары.
2016